به گزارش “راهبرد انرژی“، براساس اعلام وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه ذر 20 مارس2024، این کشور قرار است تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان دریافت کند. با این حال، جدول زمانی برای شروع یا تکمیل این امر هنوز ارائه نشده است.
بنا به گفته آلپ ارسلان بایراکتار در حال حاضر سه گزینه برای انتقال گاز طبیعی ترکمنستان به بازار ترکیه در دست بررسی است: اولین و محتمل ترین گزینه، انتقال گاز از طریق ایران تحت توافق سوآپ است. گزینه دوم شامل مسیر قفقاز است که از طریق ایران و آذربایجان به صورت سوآپ انجام می‌شود. انتقال با استفاده از «خط لوله ترانس‌کاسپین »(TCP) از طریق دریای خزر و زیرساخت‌های قفقاز جنوبی، که تقریباً از ۲۵ سال قبل در حال بررسی است، هم به عنوان گزینه سوم ذکر شده است.
سخنان بایراکتار بخشی از توافقات ترکیه و ترکمنستان در آنتالیا را فاش کرد که در دیدار سران دو کشور امضا شده است.
ترکیه به چند دلیل به گاز ترکمنستان علاقه‌مند است. برای آنکارا، متنوع‌سازی منابع واردات گاز اهمیت ویژه‌ای دارد. توانایی خرید گاز از تامین‌کنندگان مختلف، به همراه کاهش مصرف گاز، ترکیه را به هدفش برای تبدیل شدن به هاب تجارت گاز نزدیکتر می‌کند و این کشور را در جایگاه یک واسطه در معاملات و تبادلات میان تامین‌کنندگان اوراسیا و متقاضیان در اتحادیه اروپایی قرار می‌دهد. در نهایت، واردات از ترکمنستان نفوذ آنکارا را در این کشور تقویت می‌کند و فرصت‌های بیشتری را در اختیار ترکیه قرار می‌دهد تا در تصمیمات ترکمنستان در خصوص سیاست صادرات به مقصدهای غربی مشارکت کند.
احتمالا برای ترکیه به نمایش گذاشتن راه‌های جدید واردات گاز از کشورهایی مانند ترکمنستان، در چارچوب مذاکراتش برای تمدید قراردادهای گازی موجود یا امضای قراردادهای جدید حائز اهمیت است. این مذاکرات به طور بالقوه شامل قرارداد با روسیه (که در دسامبر 2025 منقضی می‌شود) و نیز ایران است (که در جولای 2026 به پایان می‌رسد). واردات مقادیر خاصی از گاز ترکمنستان می‌تواند، حداقل به طور موقت، تقاضا برای دریافت گاز از این منابع را کاهش دهد و نیز در مذاکرات به عنوان عاملی برای رسیدن به شرایط مطلوب‌تر توزیع مورد استفاده قرار گیرد.
ترکمنستان توافق با ترکیه را بخشی از تلاش‌هایش برای متنوع‌سازی مسیرهای صادرات گاز می‌داند. ترکمنستان همچنان به شدت به درآمد حاصل از فروش گاز وابسته است. در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۲ تا ۳۳ میلیارد متر مکعب از بیش از ۴۰ میلیارد متر مکعب صادرات گاز این کشور به چین اختصاص داشت.
در سال جاری خطر از دست رفتن برخی از دیگر بازارهای ترکمنستان وجود دارد که در صورت وقوع، باعث عمیق‌تر شدن وابستگی یکجانبه این کشور به پکن خواهد شد. تأمین بازارها و شرکای جدید برای ترکمنستان با توجه به نزدیک شدن پایان توافق صدور گاز به روسیه، تعلیق صادرات به آذربایجان، نامشخص بودن وضعیت همکاری با ازبکستان و نیز با توجه به اقدامات و برنامه‌ریزی‌های روسیه در بازار گاز منطقه، از جمله افزایش صادرات گاز به بازارهای اصلی ترکمنستان در پی درگیری با اوکراین، و نیز فروش گاز به ازبکستان امری ضروری است. همکاری با ترکیه می‌تواند تا حدودی از دست رفتن این بازارها را جبران و در مقیاس بزرگ‌تر، موقعیت ترکمنستان را در برابر اقدامات تهاجمی روسیه در منطقه پس از فروپاشی شوروی تقویت کند.
تفاهم‌نامه ترکمنستان و ترکیه علامت دیگری از طرف عشق آباد است که تمایلش را برای فروش گاز به مقاصد غربی، ترکیه و به طور بالقوه در آینده به اتحادیه اروپایی نشان می‌دهد. همکاری سازنده عشق آباد-آنکارا در زمینه گاز و برنامه‌های در حال توسعه برای تامین گاز و مسیرهای انتقال، می‌تواند به بلندپروازی‌های صادراتی ترکمنستان در تماس‌هایش با مشتریان اروپایی و بروکسل اعتبار بیشتری ببخشد.
مانع اصلی صادرات گاز ترکمنستان به بازار ترکیه و احتمالاً در آینده به اروپا، علاوه بر مشکلات مربوط به تلاش ترکمنستان برای احیای ایده خط لوله ترانس کاسپین، کاهش شدید تقاضای گاز در اروپا و تمایل نداشتن بروکسل به احیای این پروژه خط لوله، نبود زیرساخت‌های مناسب و توسعه یافته است. با توجه به تمایل نداشتن اتحادیه اروپایی و شرکت‌های اروپایی به این پروژه و مخالفت مداوم روسیه و ایران با آن، بعید است که مسیر انتقال گاز از طریق دریای خزر در سال‌های آینده ایجاد شود. روابط پیچیده ترکمنستان با باکو، به ویژه در زمینه همکاری در حوزه انرژی، نیز چالش جدی دیگری است. در عین حال اگر ترکمنستان بخواهد صادرات گاز به غرب را گسترش دهد، همکاری با آذربایجان و دسترسی به خط لوله قفقاز جنوبی و/یا خط لوله انتقال گاز ترانس آناتولی(تاناپ) امری ضروری خواهد بود.
جدا از اختلافات بر سر شرایط تجاری مربوط به تداوم توزیع گاز ترکمنستان در بازار آذربایجان، یک چالش دیگر هم از نگاه آذربایجان به ترکمنستان به عنوان یک رقیب بالقوه در اروپا نشأت می‌گیرد. همچنین ممکن است باکو به پذیرش ریسک سیاسیِ حمایت از بلندپروازی‌های ترکمنستان برای صادرات گاز به غرب و قرار دادن خود در معرض تلافی روسیه تمایلی نداشته باشد. با اینحال، اگر آذربایجان و ترکمنستان شرایط قابل قبولی را برای همکاری گازی متقابل تعیین کنند، به نفع هر دو کشور خواهد بود. آذربایجان که سال‌هاست برای افزایش تولید داخلی گاز تلاش می‌کند، می‌تواند از منابع گاز ترکمنستان برای تکمیل منابع خود استفاده و بدین ترتیب نیاز داخلی را برآورده و به تعهدات صادراتی خود از جمله به اتحادیه اروپایی عمل کند، زیرا متعهد شده است که تا سال ۲۰۲۷ فروش خود را به ۲۰ میلیارد متر مکعب افزایش دهد. به این ترتیب، آذربایجان می‌تواند از زیرساخت‌های صادراتی موجود خود استفاده و در نتیجه درآمد ترانزیت بیشتری کسب کند. علاوه بر این، در صورت موفقیت آمیز بودن همکاری با ترکمنستان، ترکیه نیز می‌تواند به بهبود روابط آذربایجان و ترکمنستان علاقه‌مند شود.
به نظر می‌رسد در حال حاضر صادرات از طریق ایران محتمل‌ترین گزینه برای انتقال گاز ترکمنستان به ترکیه باشد. ترکمنستان می‌تواند بر اساس توافق سوآپ، حجم مشخصی از گاز را به بازار ایران تحویل دهد و ایران حجم معادل آن را از طریق اتصال به غرب به ترکیه ارسال کند. علاوه بر این، طبق گزارشها، آنکارا و تهران قصد ساخت یک خط لوله گاز جدید بین مرزی را دارند که در صورت توسعه کافی زیرساخت در ترکیه، می‌تواند فرصت‌هایی را برای افزایش بالقوه صادرات گاز از ترکمنستان در آینده نیز ایجاد کند. عشق آباد و تهران هم سابقه همکاری دوجانبه در زمینه گاز را دارند.
در هر صورت، آغاز انتقال و تحویل ۲ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به بازار ترکیه، می‌تواند آزمونی مهم برای برنامه‌های بلندپروازانه‌تر عشق آباد در آینده باشد.
ترجمه: شورای راهبردی روابط خارجی
