به گزارش “راهبرد انرژی“، تحلیلگر مسائل انرژی گفت: وضعیت کنونی سیاست‌های تحریمی غرب نشان از آن دارد که ضروری است جایگاه ژئوانرژیک ایران با بهره‌گیری از دیپلماسی هوشمند انرژی، بازتعریف شود.
کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه و گزینه‌های جایگزین
سید محمدعلی خطیبی در گفتگویی اظهار داشت: «با آغاز بحران اوکراین و تحریم گسترده روسیه از سوی غرب، نظم انرژی جهان دچار دگرگونی عمیقی شده و کماکان این بحران ادامه دارد.»
او افزود: «اروپا که برای دهه‌ها، بخش عمده گاز خود را از روسیه تأمین می‌کرد، ناگهان با واقعیت وابستگی شدید و خلأ تأمین انرژی مواجه شد. پس از قطع یا کاهش جریان گاز از خطوطی چون نورد استریم، کشورهای اروپایی و به‌ویژه آلمان هنوز پس از چهار سال از جنگ اوکراین، در جستجوی راه‌حلی پایدار هستند.»
به گفته این کارشناس، «اگرچه نقش‌آفرینی قطر در ارسال انرژی به اروپا و ورود جدی‌تر آمریکا تا حدی بحران را تعدیل کرده، اما هنوز اروپا به دنبال گزینه‌هایی مطمئن‌تر و پایدارتر است؛ گزینه‌هایی که امنیت عرضه را تضمین کند و در چارچوب روابط شرق و غرب، قابل‌اعتماد باشد.»
نماینده پیشین ایران در اوپک تأکید کرد: «تحولات اخیر، موقعیت ژئو انرژیک ایران را پررنگ‌تر از همیشه کرده است. ایران دومین دارنده ذخایر گاز و چهارمین دارنده ذخایر نفتی جهان است و این ظرفیت طبیعی، آن را در هر معادله جدید انرژی به محوری مهم تبدیل می‌کند.»
او توضیح داد: «اگرچه اروپا در کوتاه‌مدت به سمت منابعی چون گاز مایع (LNG) از آمریکا و قطر یا افزایش واردات از نروژ رفته است، اما این مسیرها نه پایدار و نه ارزان هستند. هزینه‌های حمل و تبدیل گاز مایع فشار مضاعفی بر اقتصاد اروپا وارد کرده و آسیب‌پذیری این قاره را در برابر بحران‌های ژئوپلیتیک افزایش داده است.»
خطیبی با اشاره به موقعیت جغرافیایی ایران گفت: «ایران می‌تواند در قالب مسیری زمینی، ایمن و کوتاه، بخشی از نیاز گازی اروپا را از طریق ترکیه یا ارمنستان تأمین کند. حتی اگر تحریم‌ها برداشته نشود، منافع اقتصادی اروپا ایجاب می‌کند که در آینده نزدیک، به سمت تعامل واقع‌بینانه‌تر با تهران حرکت کند.»
او افزود: «البته اروپا باید در این مسیر استقلال عمل داشته باشد و جدای از آنچه رژیم اسرائیل و آمریکا در نوع مواجهه با ایران به آنها دیکته کرده‌اند، راه تعامل مستقیم با تهران را در پیش گیرد تا بتواند توافقی برد – برد در حوزه انرژی رقم بزند. بااین‌حال، اروپا هنوز در این مسیر قرار ندارد.»
موانع صادرات انرژی ایران
تحلیلگر حوزه انرژی ادامه داد: «باوجود ظرفیت‌های عظیم نفت و گاز، صادرات انرژی ایران در سال‌های گذشته به دلیل فشارهای سیاسی و تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا با محدودیت‌هایی مواجه بوده است. مشکل ایران نه در تولید و نه در ظرفیت فنی، بلکه در موانع سیاسی تحمیل‌شده از بیرون است. اگر فضای بین‌المللی به‌ویژه در حوزه تحریم‌ها منطقی شود، ایران قادر خواهد بود ظرف مدت کوتاهی چندین میلیارد مترمکعب گاز به مقاصد مختلف صادر کند.»
خطیبی با اشاره به وضعیت میادین گازی کشور، به‌ویژه پارس جنوبی، خاطرنشان کرد: «ایران طی دو دهه گذشته توانسته سهم چشمگیری از ذخایر گازی خود را وارد چرخه تولید کند؛ اما فقدان سرمایه‌گذاری خارجی و فناوری‌های نو باعث شده بخشی از ظرفیت بالقوه کشور بلااستفاده بماند. تداوم چرخه تحریم نیز مشکلاتی در تأمین انرژی داخلی ایجاد کرده است.»
او تأکید کرد: «با بازگشت شرکت‌های اروپایی یا آسیایی به بخش انرژی ایران، ظرف کمتر از سه سال می‌توان سطح تولید گاز را ۳۰ درصد افزایش داد و صادرات را چندبرابر کرد.»
به گفته خطیبی: «ایران در منطقه‌ای حساس از نظر ژئوپلیتیکی قرار دارد؛ اما برخلاف بسیاری از کشورهای صادرکننده انرژی، ثبات سیاسی و امنیت خطوط انتقال در کشور تضمین‌شده است. کشورهای منطقه از خلیج‌فارس تا شرق مدیترانه بارها با درگیری‌های نظامی مواجه بوده‌اند، درحالی‌که ایران توانسته ثبات خود را حفظ کند؛ مؤلفه‌ای که اروپا و آسیا برای آینده انرژی خود به آن نیاز دارند.»
او یادآور شد: «تحریم‌های آمریکا علیه بخش انرژی ایران در قالب سیاست فشار حداکثری و به صفر رساندن فروش نفت، نه‌تنها غیرقانونی و مغایر اصول تجارت آزاد است، بلکه به زیان خود مصرف‌کنندگان غربی تمام شده است. این سیاست، در دولت‌های اول و دوم ترامپ، هرگز موجب توقف تولید و صادرات انرژی ایران نشده است.»
خطیبی افزود: «سیاست فشار حداکثری، بازار انرژی را از تعادل خارج کرد. در واقع اگر ایران در بازار جهانی حضور فعال داشت، اروپا با بحران شدید انرژی مواجه نمی‌شد و قیمت‌ها تا این حد افزایش پیدا نمی‌کرد.»
همکاری‌های احتمالی با چین و هند در صادرات انرژی
نماینده پیشین ایران در اوپک بر ضرورت چرخش به سمت شرق و تعمیق همکاری با قدرت‌های نوظهور تأکید کرد. او گفت: «چین و هند به‌عنوان دو واردکننده بزرگ انرژی، نقش‌محوری در آینده بازار جهانی خواهند داشت. ایران با موقعیت جغرافیایی ممتاز، منابع عظیم و پیوندهای تاریخی با شرق آسیا، می‌تواند از این فرصت برای ایجاد توازن در سیاست انرژی خود بهره گیرد.»
وی خاطرنشان کرد: «تهران و پکن با امضای سند همکاری ۲۵ساله، پایه‌ای راهبردی برای توسعه همکاری‌های بلندمدت در حوزه انرژی ایجاد کرده‌اند. چین در پی تنوع‌بخشی به منابع انرژی خود است و ایران می‌تواند یکی از مطمئن‌ترین شرکا برای تأمین نفت و گاز این کشور باشد. همچنین هند با رشد سریع اقتصادی، نیاز فزاینده‌ای به انرژی دارد و در قالب طرح‌هایی چون بندر چابهار و خط لوله صلح، می‌توان همکاری‌های پایداری را طراحی کرد.»
خطیبی با بیان اینکه «تمرکز ایران باید بر قراردادهای بلندمدت، سرمایه‌گذاری مشترک در زیرساخت‌های صادراتی و توسعه فناوری گاز مایع باشد تا کشور بتواند سهم خود را در بازار جهانی تثبیت کند، افزود: «بازار جهانی انرژی در حال بازتعریف خود است و کشورهایی موفق خواهند بود که از سیاست‌های مقطعی فاصله بگیرند و به سمت مشارکت‌های پایدار و هوشمندانه حرکت کنند.»
این کارشناس تأکید کرد: «جهان امروز در حال ورود به مرحله‌ای تازه از رقابت‌های ژئوانرژیک است؛ مرحله‌ای که در آن، منابع نفت و گاز ایران نه‌تنها برای ثبات منطقه، بلکه برای امنیت انرژی جهان حیاتی خواهد بود.»
او نتیجه گرفت: «تحریم روسیه نشان داد وابستگی یک‌جانبه اروپا به یک عرضه‌کننده، خطایی راهبردی است. در این شرایط، ایران با ظرفیت‌های فراوان، ثبات داخلی و موقعیت ممتاز جغرافیایی، می‌تواند به ستون تعادل بازار انرژی تبدیل شود؛ به‌شرط آنکه مسیر همکاری‌های منطقی و برد – برد با شرق و غرب، به‌صورت متوازن دنبال شود.»
