طرح بازگشت کشورهای آسیای مرکزی به بازار مشترک انرژی با روسیه

به گزارش “راهبرد انرژی“،در چند سال اخیر، کشورهای آسیای مرکزی با بحران‌های انرژی محلی و منطقه‌ای بی‌سابقه‌ای مواجه شده‌اند که ناشی از دو روند اساسی است. اولاً اینکه زیرساخت‌های تولید انرژی که دولت‌های منطقه از اتحاد جماهیر شوروی به ارث برده‌اند، به‌ویژه به دلیل نبود سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه در زمینه نوسازی، به‌تدریج در حال فروپاشی است. ثانیاً رشد سریع جمعیت در تمام جمهوری‌های منطقه باعث افزایش چشمگیر مصرف داخلی برق می‌شود. بر اساس داده‌های سازمان ملل، از سال 1991 تا 2023 جمعیت این منطقه از 51 میلیون نفر به 78 میلیون نفر افزایش یافته است. این در حالیست که چنین افزایشی تا سال 2030 نیز مورد انتظار نبود. بنابراین، رشد جمعیت با سرعتی شتابان پیش می‌رود و جمعیت‌شناسان هنوز عواملی را مشاهده نکرده‌اند که بتواند به کاهش سرعت این رشد بینجامد و یا قادر به کنترل این روند باشد.

بر اساس اطلاعات رسمی مربوط به وضعیت انرژی، شاید ترکمنستان که دارای بیشترین ذخایر گازی در منطقه است و از نظر حجم ذخایر گازی در رتبه چهارم جهان قرار دارد تنها کشور منطقه باشد که با چالش کمتری مواجه است. درعین‌حال، به دلیل ماهیت بسته این جمهوری، آمار موثقی از حجم تولید برق و پویایی رشد مصرف آن وجود ندارد. بر اساس تحقیقات مؤسسه “پیش‌بینی و تحقیقات کلان اقتصادی” (تاشکند)، انتظار می‌رود که تا سال 2030، مصرف برق در قزاقستان به 136 میلیارد کیلووات ساعت (افزایش 21 درصدی نسبت به سال 2020)، در ازبکستان – به 120.8 میلیارد کیلووات ساعت (افزایش 1.7 برابری) و در قرقیزستان – به بیش از 20 میلیارد کیلووات ساعت (افزایش 50 درصدی) برسد.

در ازبکستان، از سال 2016 تا 2022، مصرف برق در جامعه 40 درصد افزایش یافته است. سهم جمعیت در ساختار کلی مصرف برق از 26.4 درصد در سال 2016 به 28.9 درصد در سال 2022 افزایش یافته است. انتظار می‌رود تقاضای برق از سوی مردم تا سال 2035 سالانه 5-5.3 درصد افزایش یابد. با در نظر گرفتن تقاضای برق رو به رشد در جامعه، ازبکستان باید ظرفیت تولید برق خود را تا سال 2035 به میزان 70 تا 80 درصد از سطح موجود افزایش دهد.

به گفته شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان، در ژانویه 2023 و در زمان حادترین بحران انرژی این کشور، ازبکستان با 3.1 میلیارد کیلووات ساعت کمبود برق مواجه بود. بر اساس برآوردهای وزارت انرژی قزاقستان، این جمهوری تا سال 2029 با کمبود 5.5 میلیارد کیلووات ساعت برق در سال مواجه خواهد شد.

سیستم تعیین تعرفه موجود که هدف آن در درجه اول حفظ تعرفه قابل‌قبول برق برای مردم است، مانع به‌روزرسانی و نوسازی تأسیسات تولید برق موجود و ساخت تأسیسات جدید می‌شود. در نتیجه، طبق گزارش سازمان مسئول در حوزه انرژی جمهوری قزاقستان، از 37 نیروگاه حرارتی فعال در این کشور، تنها 7 نیروگاه در وضعیت “سبز” هستند به این معنا که فرسودگی تجهیزات در سطح قابل قبولی است. 11 نیروگاه حرارتی با فرسایش متوسط وارد محدوده زرد و 19 نیروگاه با ریسک بالا وارد محدوده “قرمز” شده‌اند. به‌طورکلی، میانگین فرسودگی تجهیزات در قزاقستان 66 درصد است و فرسودگی برخی نیروگاه‌های حرارتی در این کشور، به‌ویژه در مناطق اورال، استپنوگورسک، طراز، قیزیل اوردا و کنتائو از سطح بحرانی 80 درصد فراتر رفته است. وضعیت در دو جمهوری دیگر منطقه آسیای مرکزی – قرقیزستان و تاجیکستان – نیز بهتر از این نیست. پتانسیل بالای آنها در تولید انرژی برق آبی هنوز به طور کامل محقق نشده است و طبق پیش‌بینی‌های وزارت انرژی قرقیزستان، کسری برق در این جمهوری در سال 2023، 1.9 میلیارد کیلووات ساعت خواهد بود. در تاجیکستان در ژانویه  سال 2023، در خلال کاهش شدید دما و سطح ناکافی تولید برق، هلدینگ ملی انرژی “برق تاجیک” به اعمال محدودیت برای عرضه برق به مردم و تأسیسات صنعتی این کشور روی آورد. اگرچه در تاجیکستان پس از استقلال، دو نیروگاه برق آبی سنگ توده، چند نیروگاه برق آبی کوچک و دو نیروگاه حرارتی با مشارکت روسیه و ایران و همچنین از طریق وام‌های جمهوری خلق چین ساخته شد. در حال حاضر، بلندپروازانه‌ترین طرح ملی این کشور – بزرگترین نیروگاه برق آبی بر روی رودخانه راغون – در حال اجرا است.

در شرایط بحران روزافزون انرژی، کشورهای منطقه در حال بررسی امکان بازگشت به بازار مشترک انرژی هستند که می‌تواند گره‌گشای بحران‌های انرژی محلی باشد. با توجه به اینکه گاز طبیعی هنوز یکی از مهم‌ترین منابع انرژی برق، در درجه اول برای قزاقستان و ازبکستان، است پویایی تولید آن نیز یکی از مهم‌ترین عوامل در امنیت انرژی منطقه محسوب می‌شود. در این راستا، باثبات‌ترین وضعیت در ترکمنستان مشاهده می‌شود. در سال 2021، ترکمنستان 79.3 میلیارد مترمکعب گاز تولید کرد، درحالی‌که کشورهای همسایه آن، قزاقستان 32 میلیارد مترمکعب گاز و ازبکستان 50.9 میلیارد مترمکعب گاز تولید کردند. در تاجیکستان و قرقیزستان هم تولید بسیار محدود است. درعین‌حال، در سال 2021 مصرف داخلی گاز در ترکمنستان – 36.7 میلیارد مترمکعب، در ازبکستان – 46.4 میلیارد مترمکعب و در قزاقستان – 15.1 میلیارد مترمکعب بود. طبق آمار رسمی، مصرف گاز در قزاقستان تا سال 2030 به 40 میلیارد مترمکعب خواهد رسید.

بر اساس برخی برآوردها، تا پایان سال 2023 کسری گاز در قزاقستان 1.7 میلیارد متر مکعب خواهد بود و این حجم در آینده رشد نیز خواهد کرد. انتظار می‌رود در ازبکستان در سال 2023، تولید گاز تا 56.3 میلیارد متر مکعب _در مقایسه با تولید 51.7 میلیارد متر مکعبی در سال 2022_ افزایش یابد، اما مصرف داخلی نیز به سرعت در حال رشد است. مقام‌های دولتی رسما این موضوع را اعلام نکرده‌اند، اما بر اساس برخی داده‌ها، ازبکستان در واقع به یک واردکننده خالص گاز تبدیل شده است و صادرات را کاهش و واردات گاز را افزایش داده تا تعادل انرژی را تثبیت کند.

بنابراین، شکاف بین نیاز به برق و گاز طبیعی و توانایی کشورهای آسیای مرکزی برای برآوردن این نیازها، وضعیت انرژی ناپایداری را ایجاد می‌کند که منجر به قطعی منظم برق در دوره‌های اوج مصرف می‌شود. مجموعه عوامل ذکر شده باعث می‌شود که انرژی به یکی از عوامل محدودکننده اصلی برای توسعه منطقه و حفظ وضعیت اجتماعی-اقتصادی باثبات در کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شود؛ بنابراین، مشکلات در بخش انرژی در چند سال گذشته به بخش مهمی از برنامه‌ریزی‌های استراتژیک کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شده است. در همین راستا در برنامه انتخاباتی میرضیایف، یک بخش کامل به حوزه انرژی اختصاص داشت. بر اساس برنامه‌ها و بیانیه‌های رسمی، تاشکند برای حل مشکل کمبود برق به «انرژی سبز» تکیه خواهد کرد.

پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آتی ظرفیت منابع انرژی تجدیدپذیر در ازبکستان تا 25 گیگاوات افزایش یابد و سهم آنها در کل تولید انرژی در ازبکستان به 40 درصد برسد. برای دستیابی به چنین شاخص‌هایی، اجرای طرح‌های بزرگی در این حوزه در حال بررسی است. در همین راستا قرار است در سال 2023 ساخت دو نیروگاه خورشیدی با ظرفیت 600 مگاوات در مناطق پاپ و فرغانه تکمیل شود.

همچنین قرار است در دره فرغانه پنل‌های خورشیدی با ظرفیت 160 مگاوات و 100 نیروگاه برق آبی میکرو ساخته شود. با این حال، کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که با وجود تمام جذابیت‌های انرژی “سبز”، این انرژی قادر به حل مشکل کمبود برق در ازبکستان نیست. چرا که اولاً، هزینه تولید برق “سبز” بسیار بالاتر از منابع سنتی است؛ بنابراین سرمایه‌گذاری لازم برای تولید این میزان (40 درصد) انرژی “سبز”، بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی جمهوری را تشکیل می‌دهد. ثانیاً، تولید انرژی بادی و خورشیدی نیز ناپایدار بوده و به شرایط آب و هوایی بستگی دارد و در برابر دماهای پایین نیز آسیب‌پذیر است.

تجربه زمستان سال 2021 در اتحادیه اروپا و ایالات متحده نشان داد که در شرایط بحرانی، انرژی “سبز” ناموفق بوده است. در عین حال، سطح توسعه بخش‌های انرژی سنتی نیز در کشورهای منطقه کافی نیست. بنابراین، در ازبکستان در سال 2022، نیروگاه‌های برق آبی این جمهوری تنها حدود 9 درصد از کل برق مورد نیاز این کشور را تولید کردند. براساس پیش‌بینی‌ها، نیاز به برق در سال 2023 بالغ بر 84653.4 میلیون کیلووات ساعت است، این در حالی است که انرژی برق آبی تنها 8 درصد این نیاز (6.8 میلیارد کیلووات ساعت) را پوشش می‌دهد.

بنابراین، منابع برق‌آبی، علی‌رغم راه‌اندازی ظرفیت‌های جدید، به منبعی که بتواند نیازهای روبه‌رشد را به‌سرعت برآورده کند تبدیل نخواهد شد. در قزاقستان نیز وضعیت مشابهی از نظر مقیاس کمبود انرژی ایجاد شده است. بر اساس برآوردهای کارشناسی، برای پوشش کمبود برق تا سال 2035، حدود 17.5 گیگاوات افزایش ظرفیت مورد نیاز است، اما در استراتژی توسعه انرژی، احداث نیروگاه‌های حرارتی بزرگ یا نیروگاه‌های هسته‌ای در نظر گرفته نشده است.

علاوه بر این، در قزاقستان از سال 2009 برای بخش انرژی رژیم “تعرفه در ازای سرمایه‌گذاری” به کار گرفته شده است که بتواند صاحبان خصوصی تاسیسات انرژی را تشویق به سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های تولیدی جدید کند، اما به دلیل ابهام و وجود فساد، این امر به ساخت تاسیسات جدید کمکی نمی‌کند.

برای تاجیکستان و قرقیزستان با توجه به محدودیت منابع طبیعی این کشورها و در مقابل وجود پتانسیل قابل‌توجه انرژی برق‌آبی، توسعه سیستم نیروگاه‌های برق‌آبی کوچک و بزرگ در اولویت آنها قرار دارد. بااین‌حال، با توجه به حجم سرمایه‌گذاری‌های لازم، برای ساخت بزرگ‌ترین نیروگاه برق‌آبی غمبرآته در قرقیزستان حدود 3 میلیارد دلار و برای ساخت نیروگاه برق‌آبی راغون در تاجیکستان به بیش از 2 میلیارد دلار نیاز است. نه بیشکک و نه دوشنبه بدون مشارکت شرکای خارجی قادر به تکمیل این تأسیسات استراتژیک نیستند.

به نظر می‌رسد که اقدام‌های یک‌جانبه برای ایجاد تأسیسات جدید تولید انرژی مانع اصلاح این وضعیت می‌شود و سرمایه‌گذاران خارجی یا شرکای بالقوه در برنامه‌های خود به‌شدت منفعل هستند. تجربه مشارکت چین در نوسازی تأسیسات انرژی موجود و ساخت تأسیسات انرژی جدید، نیز بهبود قابل‌توجهی در وضعیت این کشورها ایجاد نکرده و در برخی موارد حتی مشکلات موجود را بدتر کرده است؛ بنابراین، استفاده از وام‌های چینی برای نوسازی نیروگاه حرارتی بیشکک و ساخت خط انتقال برق “داتکا-کمین” مانع اصلاح اساسی وضعیت کمبود انرژی توسط روسیه شد درحالی‌که بدهی به طلبکاران چینی را نیز به میزان قابل‌توجهی افزایش داد.

در تاجیکستان وضعیت پیچیده‌تر است. دولت تاجیکستان قادر به پرداخت هزینه ساخت نیروگاه حرارتی “دوشنبه-2 ” به سرمایه‌گذاران چینی نبوده و ذخایر طلای کورماگ بالا و دوآبه شرقی را به جای بدهی به چین واگذار کرده است. با در نظر گرفتن زیرساخت‌های موجود حمل و نقل گاز و وجود حجم وسیع گاز طبیعی در روسیه، ایجاد یک اتحاد سه‌گانه در حوزه گازی با اتصال قرقیزستان به آن امیدوارکننده به نظر می‌رسد.

در میان بازیگران اصلی خارجی، تنها روسیه دارای مجموعه‌ای از طرح‌ها و پیشنهادها برای کشورهای آسیای مرکزی است که در صورت اجرا، می‌توانند وضعیت امنیت انرژی منطقه را از نظر کیفی بهبود ببخشند. طرح ایجاد “اتحاد گازی سه‌گانه” که در سفر رئیس‌جمهور قزاقستان به مسکو در دسامبر 2022 اعلام شد و می‌تواند به تقویت امنیت انرژی نه تنها قزاقستان و ازبکستان، بلکه تاجیکستان و قرقیزستان کمک کند یکی از امیدوارکننده ترین طرح هاست. تجزیه و تحلیل چشم اندازهای گسترش همکاری در حوزه گاز نشان می دهد که هر یک از شرکت کنندگان این طرح، مزایای خود را از اجرای آن دریافت خواهند کرد.

این در حالیست که در شرایط محدودیت صادرات گاز به اتحادیه اروپایی، موضوع متنوع‌سازی بازارهای فروش برای روسیه اهمیت پیدا کرده است. در سال 2022 به کشورهای خارج دور  100.9 میلیارد مترمکعب گاز (در مقابل 185 میلیارد مترمکعب در سال 2021 ) عرضه شد. این کاهش صادرات عمدتاً به دلیل کاهش شدید عرضه گاز به اتحادیه اروپا از 146 میلیارد به 61 میلیارد مترمکعب بود. در این راستا، منطقه آسیای مرکزی یک مسیر صادراتی بسیار امیدوارکننده با سرمایه‌گذاری اندک به شمار می‌رود.

واقعیت اینست که تمام زیرساخت‌های لازم برای عرضه گاز طبیعی به منطقه وجود دارد. یکی از این زیرساخت‌ها سیستم خط لوله گاز “آسیای مرکزی – مرکز” است که پیش‌تر برای عرضه گاز آسیای مرکزی به روسیه و کشورهای اروپایی ساخته شده بود. با کاهش تولید و افزایش سطح مصرف و همچنین هدایت بخشی از جریان صادرات به چین؛ ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان عملاً استفاده از این خط لوله را متوقف کردند. بنابراین، برای راه‌اندازی ترانزیت در جهت مخالف، حداقل سرمایه‌گذاری لازم است.

تغییر مسیر جریان گاز با ایجاد سیستم‌های اتصال، این امکان را برای گازپروم روسیه فراهم می‌آورد از سیستم خط لوله گاز “آسیای مرکزی-چین” برای افزایش عرضه گاز طبیعی در امتداد مسیر جایگزین به سمت چین استفاده کند. ایجاد “اتحاد گازی سه‌گانه” باعث می‌شود قزاقستان مشکل کمبود گاز طبیعی را در بازار داخلی حل کند؛ بر اساس پیش‌بینی‌های وزارت انرژی قزاقستان، کسری گاز در سال 2023،  1.7 میلیارد مترمکعب در سال پیش‌بینی می‌شود.

به گفته آکچولاکوف، وزیر انرژی قزاقستان، این جمهوری در حال مذاکره با گازپروم برای افزایش خرید گاز است. در سال‌های 2024-2025 صادرات گاز ممکن است به 4 میلیارد مترمکعب و در آینده به 10 میلیارد مترمکعب در سال برسد. قزاقستان دارای سطح بسیار پایین گازرسانی مناطق، به‌ویژه در مناطق شمالی و شرقی است. اجرای طرح‌های همکاری سه‌جانبه در چارچوب اتحاد سه‌گانه، به جمهوری قزاقستان این امکان را می‌دهد که علاوه بر دریافت هزینه‌های ترانزیتی برای حمل‌ونقل مواد خام روسیه به ازبکستان، مشکل گازرسانی مناطق شمالی و شرقی خود را نیز تا حدی حل کند.

پیش‌تر، وزارت انرژی جمهوری قزاقستان اعلام کرده بود که در حال بررسی امکان خرید گاز روسیه برای تأمین گاز مناطق شرقی و شمال قزاقستان است. دو گزینه برای گازرسانی این مناطق در حال بررسی است. گزینه اول ساخت خط لوله اصلی گاز از روسیه در امتداد مسیر بارنائول – روبتسوفسک – سمی – اوسکمنگورسک با یک انشعاب در پاولودار است. گزینه دوم احداث خط لوله گاز با انشعاب از خط لوله اصلی گاز “ساری آرکا” در امتداد مسیر تمیرتائو-پاولودار-سمی-اوسکمنگورسک است که امکان گازرسانی به مناطق شرقی و شمالی قزاقستان را نیز فراهم می‌کند.

اکنون محاسبات برای تعیین هزینه ساخت این خطوط لوله اصلی گاز در حال انجام است. همان‌طور که در بالا ذکر شد، مشکل کمبود گاز برای ازبکستان حادتر است، زیرا 80 درصد تولید برق در نیروگاه های حرارتی گازسوز انجام می‌شود و توسعه صنایع گاز شیمیایی این جمهوری، نیاز مبرمی به عرضه پایدار گاز طبیعی دارد. در میان همسایگان این جمهوری، تنها روسیه و ترکمنستان می‌توانند نیازهای فزاینده آن را تامین کنند.

درعین‌حال، توانایی‌های ترکمنستان به دلیل مصرف داخلی بالا و تعهدهایش برای عرضه مواد خام به چین کاملاً محدود است. درعین‌حال، از ایجاد یک اتحاد گازی بین روسیه، قزاقستان و ازبکستان، همسایگان منطقه‌ای آنها – تاجیکستان و قرقیزستان – نیز به طور بالقوه سود خواهند برد. گازپروم در حال حاضر مالک سیستم ملی انتقال گاز در قرقیزستان است و تأمین گاز آن را تضمین می‌کند.

بدیهی است که عرضه گاز روسیه به منطقه در آینده فرصت‌هایی را برای افزایش تولید برق با سوخت گاز در تاجیکستان نیز ایجاد می‌کند. با جمع‌بندی بررسی پیامدهای بالقوه “چرخش گازی” روسیه به سمت آسیای مرکزی، می‌توان گفت که ایجاد یک اتحاد گازی منافع همه شرکت‌کنندگان و کشورهای همسایه آنها را تأمین می‌کند، زیرا این امر علاوه بر حل مسائل مبرم در زمینه تضمین امنیت انرژی، به رشد پتانسیل اقتصادی کلی این کشورها کمک می‌کند.

طرح‌های بزرگ مشترک در حوزه برق‌آبی نیز می‌توانند به حوزه‌ای جداگانه برای همکاری تبدیل شوند. شرکت‌های روسی “روسال”، “اینتر رائو” و “روس گیدرو”  اقدام‌هایی را برای مشارکت در ساخت نیروگاه‌های برق‌آبی بزرگ در قرقیزستان و تاجیکستان انجام داده‌اند، اما به دلایل مختلف، از جمله اختلاف‌های سیاسی و عدم تمایل طرفین به انجام تعهدهای خود در چارچوب توافق‌های حاصل شده، این طرح‌ها اجرا نشدند.

در حال حاضر اولین اقدام‌های مشترک در حوزه برق‌آبی در حال انجام است. 6 ژانویه سال 2023، در بیشکک، نمایندگان ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان “نقشه راه” را برای اجرای یک طرح بزرگ امضا کردند. قرار است سدی به ارتفاع 256 متر و مخزنی به حجم 4/5 میلیارد متر مکعب احداث شود. انتظار می رود که این نیروگاه برق آبی 5.6 میلیارد کیلووات ساعت برق در سال تولید کند. در عین حال، با در نظر گرفتن اسناد فنی تهیه شده توسط طرف روسی، بیشکک بازگشت شرکت‌های روسی را به اجرای این طرح منتفی نمی‌داند.

از سوی دیگر، انرژی هسته‌ای نیز برای کشورهای آسیای مرکزی یک منبع انرژی بسیار امیدوارکننده، قابل‌اعتماد و بلندمدت است. ذخایر چشمگیر اورانیوم در منطقه (قزاقستان با سهم 42 درصدی بزرگ‌ترین عرضه‌کننده اورانیوم به بازار جهانی است)، ظرفیت‌های موجود برای فراوری این نوع سوخت در قزاقستان و ازبکستان، همراه با قابلیت‌های روس اتم روسیه، پیش‌نیازهای شکل گیری یک تعامل جامع را در صنعت انرژی هسته‌ای – از استخراج و فراوری گرفته تا ساخت چندین نیروگاه هسته‌ای در منطقه – ایجاد می‌کنند.

طرح نیروگاه هسته‌ای در ازبکستان که شامل ساخت دو ژنراتور برق با راکتورهایی از نوع VVER-1200 (با ظرفیت هر کدام 1.2 گیگاوات ساعت) تا سال 2030 می‌شود در پیشرفته‌ترین مرحله قرار دارد. این ژنراتورها متعلق به نسل سوم پلاس (III+) هستند و به طور کامل با الزام‌های ایمنی مدرن آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطابقت دارند. (از جمله معیار قابلیت اطمینان بسیار بالاتر در مقایسه با تجهیزات نیروگاه‌های هسته‌ای که قبلا در جهان ساخته شده‌اند)

در چهارچوب اجرای این طرح، علاوه بر آژانس تخصصی “اوز اتم”، دانشگاه‌های روسیه، به‌ویژه دانشگاه ملی تحقیقات هسته‌ای (میفی) شعبه‌های خود را در ازبکستان افتتاح کرده‌اند تا این جمهوری بتواند پرسنل محلی را برای کار در صنعت هسته‌ای آموزش دهد.

در حال حاضر، قزاقستان نیز در حال بررسی امکان ساخت نیروگاه هسته‌ای است. این نیروگاه قرار است در سواحل دریاچه بالخاش مستقر شود.

مشکل اصلی اجرای این طرح، طرد اجتماعی طرح‌های هسته‌ای در این کشور (به دلیل ذهنیت موجود درباره سایت آزمایش هسته‌ای سمیپالاتینسک در خاک این جمهوری) است. علاوه بر این، مقام‌های قزاقستان نمی‌توانند در مورد انتخاب شریک برای ساخت نیروگاه هسته‌ای تصمیم بگیرند و در حال بررسی گزینه‌های مشارکت “روس اتم” و شرکت‌های فرانسوی، کره جنوبی و چینی هستند.

قرقیزستان نیز برنامه‌هایی را برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک در قلمروی خود دارد. وزیر انرژی قرقیزستان در ژانویه سال 2023 اظهار داشت که این کشور در حال بررسی گزینه ساخت دو واحد نیروگاه هسته‌ای کوچک با ظرفیت 55 مگاوات به همراه روس اتم روسیه است.

بنابراین، اجرای طرح‌های پیشنهادی روسیه تا سال 2030 به کشورهای آسیای مرکزی این امکان را می‌دهد که وضعیت بخش انرژی را به طور اساسی بهبود ببخشند، بر بحران انرژی غلبه کنند و پیش‌نیازهایی را برای رشد اقتصادی بیشتر در کشورهای خود ایجاد کنند.

علی‌رغم بحران حاد انرژی و مزایای آشکار تقویت همکاری با روسیه در بخش انرژی، کشورهای منطقه، به استثنای موارد نادر، مشارکت منفعلانه‌ای در اجرای عملی طرح‌های تأیید شده دارند.

به عنوان مثال، قزاقستان به طور فعال در ایجاد همکاری گازی با روسیه مشارکت داشت، اما ازبکستان تا آخرین لحظه سعی داشت تمایل خود را برای آغاز واردات گاز از روسیه نشان ندهد. در نهایت، در چهارچوب سفر شوکت میرضیایف به روسیه در اکتبر سال 2023، خط لوله گاز “آسیای مرکزی – مرکز” از روسیه به طور رسمی افتتاح و عرضه گاز روسیه به این جمهوری آغاز شد ( قرار است تا پایان سال 2023، 800 میلیون متر مکعب گاز از طریق این خط لوله عرضه شود و در آینده نیز میزان عرضه به 2.8 میلیارد متر مکعب در سال خواهد رسید.)

ساخت یکی دیگر از نیروگاه‌های هسته‌ای مهم برای ازبکستان در منطقه جیزاخ نیز هنوز آغاز نشده است. اگرچه قرار بود ساخت و ساز این نیروگاه در سال 2022 (با هدف شروع تولید برق در سال 2028) آغاز شود، دولت ازبکستان همچنان در حال “مطالعه جزئیات طرح” است. به نظر می‌رسد این کندی سرعت در پس زمینه اجرای سریع طرح‌های گران‌قیمت انرژی “سبز” می‌تواند نشان‌دهنده تلاش این کشور برای به تعویق‌انداختن این طرح باشد (به دلیل عملیات نظامی ویژه در اوکراین و وخامت روابط بین روسیه و کشورهای غربی.)

درعین‌حال، علی‌رغم مشکلات موقت، همکاری با روسیه در حوزه انرژی عملاً تنها گزینه برای غلبه بر یک بحران گسترده در کشورهای منطقه است. در این شرایط، مشارکت روسیه و آسیای مرکزی مستلزم تشکیل یک “نقشه راه” مشترک برای توسعه انرژی است که چنین تعاملی می‌تواند برای توسعه منطقه‌ای آسیای مرکزی نیز اثر هم‌افزایی داشته باشد.

ترجمه: موسسه مطالعات راهبردی شرق