به گزارش “راهبرد انرژی“، دکتر علی حاجی محمدی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با بیان اینکه سدسازی یکی از اهداف اصلی توسعه در ترکیه تلقی می‌شود، اظهار داشت: پارادایم غالب توسعه در ترکیه، نئولیبرالیسم است و در این راستا، با توجه به تمرکز بر کنترل و استفاده از منابع طبیعی، مانند بسیاری از کشورهای منطقه، واقعیت‌های سیاسی- اجتماعی، دغدغه‌های زیست محیطی و حساسیت‌های فرهنگی نادیده گرفته می‌شود.
سدسازی در ترکیه با آثار مخرب اجتماعی و زیست محیطی در منطقه
وی با بیان اینکه با وجود انتقادها و مخالفت‌های داخلی به اثرات مخرب اجتماعی و زیست محیطی این پروژه‌ها، سیاستمداران ترکیه تصمیمات خود را در این زمینه «غیرقابل اجتناب» یا «فداکاری برای خیر بزرگ‌تر» یعنی برای ساختن ترکیه به عنوان کشوری کاملا توسعه یافته توصیف می‌کنند و به آن مشروعیت می‌بخشند، گفت: از نظر تاریخی نیز برنامه‌ریزان و سیاستمداران ترکیه، توسعه این کشور را به مهار آب‌های روان فرامرزی گره زده‌اند.
این کارشناس مسائل ترکیه، با اشاره به توجه این کشور به زیرساخت‌های برق آبی به عنوان وسیله‌ای برای پیشرفت اقتصادی گفت: محافل توسعه‌ای در ترکیه اذعان می‌کنند که افزایش ظرفیت انرژی آبی یک هدف امیدوارکننده برای پیشبرد مدرنیزاسیون است و ساخت پروژه‌های بزرگ را فرصتی برای اعمال نفوذ بیشتر در سطح بین‌المللی می‌دانند.
حاجی محمدی با اشاره به کمبود انرژی در ترکیه به دلیل عدم وجود منابع نفت و گاز و حیاتی تلقی شدن ساخت سدها برای کاهش وابستگی به انرژی، افزود: پروژه جنوب شرقی آناتولی (گاپ) پروژه مهم از نظر تضمین امنیت انرژی و غذایی ترکیه، و البته بدون توجه به دغدغه‌های همسایگان است. منطقه گاپ شامل دشت‌های بزرگ و همچنین رودخانه‌های حیاتی مانند دجله و فرات است. تقریبا 20 درصد از کل زمین‌های قابل آبیاری و 33 درصد از پتانسیل انرژی ترکیه در آنجا قراردارد. به همین دلیل، یکی از اهداف اولیه گاپ تبدیل منطقه به «سبد غذایی» خاورمیانه است.
وی ادامه داد: اگرچه این پروژه از اهداف خود عقب‌تر است، اما همچنان تقریباً 25 درصد از انرژی برق آبی کشور و عمدتاً بین 25 تا 50 درصد برخی محصولات کشاورزی مانند پنبه، گندم، عدس قرمز و پسته را تولید می‌کند.
پیامدهای سدسازی ترکیه
حاجی‌محمدی درخصوص پیامدهای سدسازی ترکیه برای کشورهای منطقه و خود این کشور تصریح کرد: آب به طور مستقیم با امنیت منطقه در ارتباط است. با توجه به شرایط محیطی و اقلیمی فعلی و نبود فضای روشن برای راه‌حل‌های سیاسی و دیپلماتیک برای مناقشات آب، پروژه جنوب شرقی آناتولی (گاپ) ممکن است عامل تغییر دهنده بازی و تنش در منطقه باشد.
وی با بیان اینکه «گاپ» به ترکیه این امکان را داده که کنترل جریان محوری‌ترین رودخانه‌های خاورمیانه را داشته باشد و هژمونی آبی خود را چارچوب بندی کند، گفت: ممکن است ترکیه در مواقع حساس و تنش‌زا و در مناقشات آینده با همسایگان خود از آن به عنوان سلاح استفاده کند. دراین چارچوب، سوریه و عراق نیز نگران هستند که این پروژه با تشدید پیامدهای ناشی از ریزگردها، به شدت بر کیفیت و کمیت آب آن‌ها تاثیر بگذارد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل به دیدگاه‌های برخی منتقدان در ترکیه نسبت به سدسازی‌ها اشاره کرد و افزود: از دیدگاه برخی کارشناسان ترکیه نیز، گاپ یک پروژه مولد نبوده، بلکه یک پروژه بهره‌برداری است؛ زیرا ممکن است موجب آوارگی هزاران نفر، زیر آب رفتن شهرهای مهم تاریخی و زوال فرهنگی دسته جمعی، کاهش آب، بیابان‌زایی، شورشدن و سوءمدیریت، خشکسالی طولانی، افزایش ریزگردها و سایر پیامدهای منفی شود. در ایران نیز انتقاداتی مطرح و عنوان شده که سد «ایلیسو» با کاهش 56 درصدی ورود آب دجله به خاک عراق، تهدیدی جدی برای آن کشور و در نهایت ایران است.
حاجی محمدی با اشاره به چالش‌های متعدد اقلیمی، زیست محیطی و امنیتی خاورمیانه، ادامه فرایند «گاپ» و عدم ابتکار دیپلماتیک مشترک از سوی ایران، سوریه و عراق در قبال ترکیه را عامل ایجاد تنش بیشتر در خصوص آب دانست و گفت: با توجه به خلاء‌های حقوقی، نبود مکانیسم جامع ضمانت اجرا برای ملزم کردن ترکیه در تجدید نظر در سیاست آبی خود در منطقه و نبود معاهدات و پیمان‌های آبی دو جانبه و چندچانبه بین کشورهای منطقه، باید در مرحله اول از سیاست‌های دوجانبه و چندجانبه منطقه‌ای برای حل این مشکل بهره گرفت.
وی تاکید کرد: باید از آب به عنوان محوری زمینه‌ساز برای همکاری منطقه‌ای و منشاء تعامل بین کشورهای منطقه استفاده کرد و تعریف و اجرای طرح‌ها، بر پایه منافع مشترک با محوریت منابع آب فرامرزی در چارچوب سیاست رسمی آب در نظر گرفته شود، نه به عنوان محور درگیری و تنش کشورها با یکدیگر.
ضرورت ایجاد نهاد منطقه‌ای مدیریت آب
حاجی محمدی پیشنهاد کرد: باید نهاد منطقه‌ای مدیریت آب در منطقه تاسیس شود و بودجه تحقیقات مرتبط با آب افزایش یابد. ایجاد یک مرکز تحقیقاتی مشترک آب بین کشورهای ایران، ترکیه، عراق و سوریه نیز راهکار منطقی محسوب می‌شود تا آن‌ها ضمن تبادل داده‌ها و آمار پایش و سنجش منابع آب منطقه، مسائل فنی را مورد بررسی قرار دهند. تشکیل کمیته فنی مشترک در این مرکز می‌تواند خیلی از مسائل مبهم را آشکار و روند مذاکرات سیاسی و دیپلماسی آب را تسهیل و تسریع کند.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل، با اشاره به ضرورت تقویت نقش دیپلماسی پارلمانی در حوزه آب و مدیریت منابع آبی مشترک، آن را عاملی برای کمک به شناسایی مسیرها و جهت‌گیری‌های اصلی همکاری‌ها جهت ایجاد و ارتقاء چارچوب قانونی و نهادینه در زمینه اجرای راهبردهای مربوط به آب با تمرکز بر ارتقای همکاری‌ها در راستای پیشگیری از خشکسالی و مدیریت پایدار منابع آبی مشترک دانست.
حاجی محمدی با تاکید بر ضرورت ایفای نقش فعالانه ترکیه در کاهش هرگونه درگیری احتمالی با همسایگان در رابطه با سد «ایلیسو» و سایر سیاست‌های آبی منطقه، افزود: سیاست‌های سدسازی ترکیه باید با در نظر گرفتن منافع متقابل و نگرانی‌های کشورهای همجوار و براساس تقویت همکاری‌ها و امنیت در منطقه پیگیری شود.
