تأثیر جنگ انرژی بر اقتصادهای روسیه و اتحادیه اروپایی

به گزارش “راهبرد انرژی“، «کریستیان لو»، در مقاله «جنگ انرژی پوتین در حال نابودی اروپاست» در وبسایت ژورنال Foreign Policy به بررسی موضوع بحران انرژی در اروپا و تاثیرات سیاسی و اقتصادی آن پرداخته‌است.

مقدمه

با آغاز جنگ روسیه در اوکراین، کشورهای اروپایی به تحریم شدید اقتصادی روسیه روی آوردند اما این سیاست با واکنش مسکو مواجه شد و روسیه برای محافظت از اقتصاد و ارزش پول خود اعلام کرد فروش انرژی با روبل خواهد بود. کشورهای اروپایی این شرط را نپذیرفتند که در نتیجه، صادرات گاز روسیه به اروپا محدود شد و این قاره را وارد بحران انرژی کرد.

جنگ اوکراین سبب بروز بحران انرژی در اروپا شده و ممکن است همین امر کشورهای این قاره را به کوتاه آمدن از حمایت از اوکراین سوق بدهد و مقاومت اروپایی‌ها را درهم بشکند. کارخانه‌ها و بنگاه‌های اقتصادی و خانواده‌های اروپایی برای بقای خود مبارزه می‌کنند زیرا کنترل روسیه بر روند تامین گاز طبیعی اروپا سبب شده‌است قیمت حامل‌های انرژی در قاره سبز به صورت سرسام‌آوری افزایش یابد. در نتیجه این وضعیت، طوفان اقتصادی بیرحمانه ای به راه افتاده‌است که همین توفان می‌تواند آزمونی برای سنجش همبستگی اروپایی‌ها با اوکراین باشد. نگرانی‌هایی درباره رکود اقتصادی قریب الوقوع در اروپا نیز بروز کرده‌است.

تأثیر اقتصادی جنگ بر اروپا

قیمت انرژی در اروپا به ده برابر متوسط یک دهه گذشته رسیده‌است. همین امر سبب افزایش هزینه‌ها شده‌است به‌طوری که عرصه را برای صنایع اروپا به شدت تنگ کرده و باعث شده‌است خانوارهای اروپایی برای پرداخت قبوض مصرفی خود به شدت گرفتار شوند و به تقلا بیفتند. رقم‌های درج شده در قبوض برق مردم به صورت شوکه کننده‌ای بالا رفته‌است، کسب‌وکارهای کوچک برای پرداخت قبوض خود دچار مشکلات جدی شده‌اند، کارخانه‌های مختلف اروپایی از صنایع آلومینیوم‌سازی به شدت نیازمند انرژی گرفته تا تولیدکنندگان کودهای شیمیایی در سراسر اروپا، مجبور شده‌اند تولید خود را کاهش دهد یا حتی به علت قیمت‌ها ورشکست شوند.

این وضعیت برای حالا و پیش از فرارسیدن زمستان است و ممکن است با فرارسیدن زمستان، بدتر هم شود. این وضعیت که به منزله «حمام خون اقتصادی» است، رهبران کشورهای اروپایی را به وسط معرکه اقدامات اضطراری انداخت. آنها در تلاش هستند با عجله یک سری اقدامات اضطراری گسترده صورت بدهند به امید آنکه قیمت‌ها را کاهش دهند.

مقامات مسوول در اتحادیه اروپایی از جیره‌بندی گاز سخن می‌گویند. دولت‌های اروپایی با سرعت در حال تنظیم برنامه‌هایی برای منابع جایگزین تامین سوخت هستند. روسیه حدود یک سوم منابع گاز انتقالی خود به اروپا را کم کرده‌است. این اقدام مسکو بخشی از تلاش‌های روسیه برای به زانو درآوردن اروپا است. دولت‌های اروپایی برای محافظت از خانوارها و فعالان اقتصادی در مقابل رنج‌های بیشتر، صدها میلیارد دلار در قالب یارانه اختصاص داده‌اند. این مبالغ هنگفت نشان دهنده وضعیت اقتصادی حاد این قاره و ماهیت بی‌سابقه بحران جاری است.

این اقدامات، همان اقداماتی است که دولت‌ها «در زمان جنگ» انجام می‌دهند و می‌کوشند «منابع مالی را به حدی محدود کنند که بتوانند جنگی را پشت سر بگذرانند که درگیرش هستند.» برای نمونه می‌توان به اقدامات کمیسیون اروپا اشاره کرد. کمیسیون اروپا پیشنهاد کرده‌است مداخله‌های اضطراری گسترده از جانب دولت‌ها انجام شود برای اینکه حدود 140 میلیارد دلار پول به دست آمده از مالیات بین مردم و صنایعی توزیع شود که به شدت دچار مشکل مالی هستند.

دولت انگلیس از طرح 46 میلیارد دلاری کمک به بنگاه‌های اقتصادی رونمایی کرده‌است. دولت سوئد نیز بیش از 20 میلیارد دلار برای شرکت‌های مشکل دار حوزه انرژی اختصاص داده‌است. دولت آلمان نیز در حالی‌که شرکت‌های آلمانی فعال در حوزه انرژی به سمت ورشکستگی می‌روند، می‌خواهد سه غول بزرگ گازی این کشور ازجمله یونیپر Uniper را ملی کند.

این مداخله دولت آلمان اقدامی تاریخی است که می‌تواند این شرکت‌ها را از لبه پرتگاه نجات دهد. زیان‌های اقتصادی فزاینده، این شرکت‌ها را از نظر مالی به زانو درآورده‌است. اگر کمک‌ها نباشد این شرکت‌ها به نقطه نابودی خواهند رسید. ناراحتی شدید عمومی در انگلیس ، مولداوی، آلمان،‌ اتریش و ایتالیا شعله ور شده است. مردم به افزایش سرسام آور قیمت حامل‌های انرژی اعتراض دارند و نگرانی‌هایی درباره بروز ناآرامی‌های گسترده در آینده وجود دارد.

اوایل ماه سپتامبر امسال، حدود هفتاد هزار نفر در خیابان‌های پراگ، پایتخت جمهوری چک تظاهرات کردند. معترضان ضمن بیان اعتراض خود به افزایش قیمت انرژی، اقدام بیشتر دولت را در این زمینه خواستار بودند. جریانی گسترده از مردم در حال شکل گیری است که نگران وضعیت در زمستان پیش‌ روی است. مردم نه تنها نگران قیمت حامل‌های انرژی هستند بلکه نگران افزایش تورم هستند که در یک سال گذشته در جمهوری چک دامن‌گیر مردم شده است.

تأثیر بحران بر مواضع سیاسی اروپا

به موازات افزایش خشم عمومی از افزایش سرسام‌آور رقم‌های درج شده در قبوض مصرف‌کنندگان، اعلام همبستگی مردمان اروپا با اوکراین افول می‌کند. این وضعیت برای اتحادیه اروپایی و حمایت مستمر آن از اوکراین بد است. با آنکه رهبران اروپایی به صورت علنی بر حمایت خود از اوکراین تاکید می‌کنند، درخواست معترضان اروپایی برای بیطرفی بیشتر کشورهایی از قبیل جمهوری چک می‌تواند زمینه ساز گسست‌های آتی در وحدت اروپا در این زمینه باشد.

مجارستان که عضو اتحادیه اروپایی است از روز اول، مثل موم در «مشت مسکو» بوده‌است. آلمان نیز از ابتدا، مواضع «نه چندان جدی» درخصوص این مساله داشته‌است. چندی پیش فعالان اقتصادی در ایتالیا تظاهراتی در اعتراض به رقم بالای قبوض انرژی مصرفی خود برپا کردند. آنها اتحادیه اروپایی را در بروز این وضعیت بغرنج خودشان مقصر می‌دانستند و نه پوتین را! در صورت استمرار بی‌ثباتی، ممکن است کشورهای اروپایی با آزمون بزرگی برای حفظ وحدت خود مواجه شوند.

اگر قیمت‌ها همچنان بالا بماند و بازارها در زمستان امسال وضعیت سخت‌تری داشته باشند، فشارهای سیاسی افزایش خواهد یافت. در این‌صورت، احتمالاً وضعی شکل خواهد گرفت که شهروندان اروپایی به شدت ناخشنود شوند و به تدریج تقصیرات را به گردن دولت‌های خودشان بیندازند. در نتیجه ممکن است دولت‌های اروپایی نیز به دنبال راه مستقل خودشان بروند و منافع خودشان را دنبال کنند. در این صورت، حفظ همبستگی در اتحادیه اروپایی، کاری شاق خواهد شد.

در حالی‌که زمستان در راه است، کشورهای اروپایی توانسته‌اند تاکنون اهداف خودشان را برای تاسیسات ذخیره‌سازی انرژی محقق کنند اما مشخص نیست که اگر جریان گاز روسیه به اروپا، تقریباً‌ به صورت کامل متوقف شود، آیا کشورهای اروپایی باز هم قادر خواهند بود زمستان را پشت سر بگذرانند یا خیر.

بخش اعظم آینده انرژی اروپا در زمستان امسال،‌ حالا به تقاضای انرژی منوط است و اینکه این کشورها بتوانند منابع گاز طبیعی مایع را از کشورهایی همانند آمریکا تامین کنند، به‌ویژه در شرایطی که خریداران دیگر نیز در ماه‌های سردتر سال به سمت این کشورهای دارای گاز می روند. مولفه مطرح دیگر در این زمینه وضعیت آب و هوا است. اگر زمستان امسال سرد باشد، فصل سرما امسال به فصل نارضایتی در اروپا تبدیل خواهد شد. در هر دو صورت، عبور از این شرایط آسان نخواهد بود اما زمستان سرد احتمالاً کار را به جایی خواهد کشاند که انتخاب‌های سخت باید انجام شود.

تأثیر جنگ بر اقتصاد انرژی روسیه

به نظر می‌رسد اقتصاد روسیه توانسته است بدترین بخش اقتصادی جنگ را پشت سر بگذارد به طوری‌که افزایش فزاینده قیمت گاز و نفت و درآمدهای نفتی، به اقتصاد این کشور بسیار کمک کرده‌است. اما امکان دارد در بلندمدت و درصورت موفقیت اروپا در یافتن جایگزین‌هایی برای تامین انرژی خود و از دست رفتن بازار بزرگ برای صادرات انرژی روسیه، این توازن قدرت تغییر یابد.

روسیه زیرساخت‌های فیزیکی کافی برای چرخش به سمت چین و فروش فرآورده‌های انرژی خود به چین ندارد. با این اوصاف، حتی اگر در چین تقاضا وجود داشته باشد، ‌به علت مشکل فوق، روسیه در موقعیتی قرار خواهد گرفت که مجبور شود گاز طبیعی خود را بسوزاند بجای آنکه قادر به فروش آن باشد. در واقع، روسیه با روند کنونی، ‌در حال خارج کردن خودش از بازار اروپا است. برای کشوری که بیش از چهل درصد درآمدهای دولتی آن از محل فروش حامل‌های انرژی است، قطع شدن بازار اصلی صادرات، اتفاقی دهشتناک است. این وضعیت در بلندمدت سبب می‌شود امکان قدرت نمایی روسیه برای ایجاد وضعیت آشفته در حوزه انرژی، کاهش یابد. اما این وضعیت برای بلندمدت است و در کوتاه‌مدت، اروپایی‌ها به زمستان پیش روی می‌نگرند که بدون سوخت باشند.

نتیجه‌

جنگ اوکراین تاثیرات سیاسی و اقتصادی زیادی داشته‌است. اروپا به علت وابستگی به انرژی صادراتی روسیه تأثیرات منفی مستقیم زیادی را متحمل شده‌است. در عین حال، روسیه هم به علت کاهش صادرات خود با معضلاتی مواجه شده که به نظر می‌رسد سرنوشت جنگ به میزان تاب‌آوری روسیه و اروپا در برابر فشارها بستگی دارد.

ترجمه: مرکز بررسی‌های استراتژیک