به گزارش “راهبرد انرژی“، حسن عباس زاده، در سومین همایش زنجیره ارزش پتروشیمی با بیان این که هدف اصلی ما از برگزاری این رویداد تمرکز بر زنجیره ارزش است اظهار کرد: می‌خواهیم چالش‌های توسعه این زنجیره را واکاوی کرده و بررسی کنیمو به بررسی این مطلب بپردازیم که چرا در توسعه حلقه‌های پایانی ارزش، عقب هستیم و برای رفع چالش ها راهکارهای اجرایی را تحقق بخشیم.
وی با اشاره به سابقه برنامه های توسعه ای صنعت پتروشیمی افزود: این موضوع از گذشته در دستور کار ما بوده، اما در برخی سال‌ها تمرکز بر حلقه‌های خاصی از زنجیره بوده است. به عنوان نمونه، در برخی سال‌ها شعار شرکت ملی صنایع پتروشیمی حول محور توسعه مبتنی بر گاز بود. دسترسی به منابع بزرگ گاز موجب شد تا بحث‌های متعددی درباره نحوه تخصیص این منابع به صنایع مختلف کشور مطرح شود؛ اینکه گاز را در داخل تولید کنیم یا صادر کنیم و یا از طریق خطوط لوله منتقل کنیم. صنعت پتروشیمی همواره نقش خود را در این تصمیم‌ها ایفا کرده و برداشت مناسبی از این منابع داشته است، اگرچه سهم خوراک اختصاص یافته به صنعت پتروشیمی حدود چهار درصد از کل منابع گازی کشور است.
عباس زاده با تأکید بر این که امروز زمان آن است که تمرکزمان را به‌طور کامل بر زنجیره ارزش معطوف کنیم و چالش‌های آن را به دقت بررسی کنیم تا بتوانیم مسیر توسعه را شفاف‌تر و هدفمندتر دنبال کنیم افزود: در پایان سال‌های ۹۸ و ۹۹، تلاش کردیم تا تعریف زنجیره ارزش و حلقه‌های بالایی صنعت پتروشیمی را مشخص کنیم و بررسی کنیم که چه میزان پیشرفت داشته‌ایم در این مسیر رسیدیم به یکسری از طرح ها و مواردی که ما همچنان به آن ها وابستگی داریم . به طور مثال؛ در بخش‌هایی مانند زنجیره« پلی‌ال ها » اگرچه این حلقه در جهان توسعه یافته است، اما در ایران آنچنان که باید این زنجیره توسعه پیدا نکرده است.
عباس زاده ادامه داد: « در مسیر این بررسی ها بدین نتیجه رسیدیم که زمان آن رسیده تا تمرکز خود را از شعار توسعه حلقه‌های بالادستی به توسعه هدفمند برخی زنجیره‌ها معطوف کنیم. اکنون با آغاز برنامه هفتم توسعه، تلاش کردیم این موضوع را به‌صورت مشخص در برنامه‌ها وارد کنیم. هدف ما این است که زنجیره‌های متانول، پروپیلن و آروماتیک‌ها به‌صورت هدفمند توسعه یابند و ظرفیت نصب شده از حدود ۱۱۶ میلیون تن به ۱۳۱ میلیون تن برسد.
وی تأکید کرد: صنعت پتروشیمی و به نمایندگی از آن، شرکت ملی صنایع پتروشیمی، وظیفه دارد علاوه بر افزایش ظرفیت حجمی، به صورت ویژه روی توسعه زنجیره‌های ارزش حرکت کند و مسیر پیشرفت در حلقه‌های پایین‌دستی را نیز هموار سازد.
تأمین خوراک پایدار چالش اصلی اجرای برنامه هفتم
معاون وزیر نفت ، در ادامه با ارائه گزارشی از وضعیت تولید و ظرفیت صنعت پتروشیمی در پایان سال گذشته اظهار کرد: ظرفیت نصب شده صنعت پتروشیمی کشور حدود ۱۳۱ میلیون تن است که از این میزان، ۷۵ میلیون تن محصول تولید شد و تقریباً ۷۸ درصد از ظرفیت اسمی مورد استفاده قرار گرفت.
وی مهم‌ترین چالش برنامه هفتم را تأمین خوراک پایدار عنوان کرد و افزود: همچنان بزرگ‌ترین دغدغه ما در ابتدای زنجیره، تأمین خوراک کافی و پایدار برای ظرفیت نصب شده است. حدود ۲۲ تا ۲۳ میلیون تن از ظرفیت نصب شده بلااستفاده باقی مانده و عامل اصلی این وضعیت، کمبود خوراک است. سرمایه‌گذاری انجام شده برای این ظرفیت بلااستفاده نیز حدود ۱۷ تا ۱۸ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
عباس زاده با اشاره به راهکارهای رفع این چالش گفت: در برنامه هفتم، تلاش داریم با روش‌های مختلف، از جمله جلب سرمایه‌گذاران بخش پتروشیمی و توسعه بالادستی، بخشی از سرمایه لازم برای تأمین خوراک را جذب کنیم تا ظرفیت نصب شده به بهره‌برداری کامل برسد و زنجیره‌های ارزش به صورت مؤثر توسعه یابند.
معاون وزیر نفت در خصوص عملکرد فروش محصولات صنعت پتروشیمی در پایان سال گذشته اعلام کرد: در مجموع حدود ۴۳.۳ میلیون تن محصول فروخته شد و ارزش کل این محصولات، اعم از فروش داخلی و صادرات، حدود ۲۳.۸ میلیارد دلار بود. به این ترتیب، ارزش هر تن محصول تقریباً ۵۶۰ دلار محاسبه می‌شود.
وی در توضیح جزئیات بازار داخلی و صادرات افزود: در بازار داخلی، به دلیل اینکه بیشتر پلیمرها در داخل توزیع می‌شوند، ارزش افزوده بالاتری ایجاد می‌شود، اما محصولات صادراتی عمدتاً نیمه‌خام هستند و هرچند حجم صادرات قابل توجه است، اما ارزش این محصولات نسبت به محصولات داخلی کمتر است.
چالش دانش فنی در توسعه زنجیره ارزش
عباس زاده، در ادامه با تأکید بر اهمیت تمرکز بر زنجیره ارزش گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در حوزه زنجیره ارزش، از گذشته تاکنون، کمبود دانش فنی است، بسیاری از طرح‌هایی که در حوزه زنجیره ارزش اجرا می‌شوند، نیازمند دانش فنی پیشرفته هستند. اگرچه دستیابی به این دانش به آسانی ممکن نیست، اما شرایط امروز نسبت به سال‌های گذشته آسان‌تر شده است. کشورهایی که پیش‌تر این دانش‌ها را در اختیار داشتند، اکنون انحصار چند کشور محدود گذشته را از دست داده‌اند و تامین دانش فنی مورد نیاز برای زنجیره ارزش در دسترس‌تر شده است.
وی ادامه داد: با این حال، نکته‌ای که باید به آن توجه ویژه داشت، رعایت استانداردهای کیفی و فنی محصولات است. باید دقت کنیم که در توسعه زنجیره ارزش، علاوه بر دانش فنی، استانداردهای محصولاتی که تولید می‌کنیم کاملاً رعایت شود تا کیفیت و جایگاه رقابتی محصولات حفظ گردد.
چالش جهانی آلودگی پلاستیک و تاثیر آن بر صنعت پتروشیمی ایران
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، با اشاره به مسائل جدید مرتبط با آلودگی پلاستیک گفت: موضوع کربن و آلودگی پلاستیک از جمله مسائلی است که از گذشته مورد توجه قرار گرفته است، به ویژه تمرکز بر پلاستیک‌هایی که وارد دریاها و اقیانوس‌ها می‌شوند. کشورهای توسعه‌یافته نقشه‌ها و استانداردهای بسیار دقیقی برای کشورهای در حال توسعه تدوین کرده‌اند. ایران در کنار کشورهایی مانند عربستان، چین و هند که در حال توسعه هستند، در این جلسات حضور داشته است.
وی تصریح کرد: اگرچه تاکنون تصمیم نهایی و مصوبه‌ای به تصویب نرسیده است، اما متن ارائه شده بسیار سختگیرانه است و عوارض و محدودیت‌هایی برای تولیدکنندگان پلیمر اعمال خواهد کرد. این محدودیت‌ها شامل الزام به جبران هزینه‌های آلودگی دریا و همچنین محدودیت در استفاده از برخی مواد در صنایع پلیمری است. در صورتی که این محدودیت‌ها رعایت نشود، کشورهای مختلف، حتی چین، ممکن است از خرید این محصولات خودداری کنند. لازم است همه فعالان صنعت پتروشیمی نسبت به این موضوع آگاه باشند و برای تطبیق با قواعد بین‌المللی برنامه‌ریزی کنند.
توجه به معاهده های بین‌المللی و آینده‌نگاری صنعت پتروشیمی
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در ادامه با تأکید بر اهمیت هماهنگی صنعت پتروشیمی با روندهای جهانی گفت: تعداد زیادی از کشورها به این موضوع توجه ویژه دارند و بسیاری از آنها تمرکز گسترده‌ای روی این مسائل دارند. بنابراین، برای دستیابی به دانش فنی مورد نیاز در حوزه محصولات زنجیره ارزش، باید با دقت عمل کنیم.
همچنین در خرید واحدها و تجهیزات باید کاملاً با معاهدات بین‌المللی منطبق باشیم تا در آینده در فروش محصولات با مشکل مواجه نشویم. کشورهایی که واحدها یا فناوری‌های خود را برای فروش ارائه می‌کنند، معیارها و فهرست‌های مشخصی دارند که باید به آنها توجه کنیم و روندهای جهانی را به دقت دنبال کنیم.
وی با اشاره به پروژه‌های آتی افزود: پروژه آینده‌نگاری صنعت پتروشیمی در دست تدوین است و ادامه این پروژه شامل طراحی یک نقشه راه جامع خواهد بود. در این نقشه راه، معاهدات بین‌المللی، تأثیرات آنها بر صنعت پتروشیمی ایران و راهکارهای لازم برای انطباق با این معاهدات بررسی خواهد شد. توجه به این موضوع برای تضمین توسعه پایدار و آینده صنعت پتروشیمی کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ایجاد مرکز تخصصی برای بررسی دانش فنی و مقررات بین‌المللی
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، با اشاره به اقدامات اخیر این شرکت گفت: با همکاری نهاد ریاست جمهوری، مرکزی در شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایجاد کرده‌ایم که توسعه خواهد یافت تا تمامی مسائل مرتبط با دانش فنی، رگولیشن‌ها و معاهدات بین‌المللی را بررسی کرده و اطلاعات لازم را در اختیار صنعت قرار دهد.
وی با تأکید بر اهمیت انتخاب دانش فنی مناسب افزود: امروزه دانش فنی مورد نیاز زنجیره ارزش در دسترس است و محدود به کشورهای اروپایی و آمریکایی نیست. اما باید با دقت بررسی کنیم که کدام دانش فنی را انتخاب می‌کنیم و این دانش فنی قرار است چه محصولی تولید کند و آیا این محصول بازار مناسبی خواهد داشت یا خیر.
چالش محدودیت خوراک پروپیلن در زنجیره ارزش
معاون وزیر نفت ، با اشاره به وضعیت تامین خوراک طرح‌های زنجیره ارزش گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۷۰ درصد این طرح‌ها در حوزه پروپیلن قرار دارند، در حالی که خود تولید پروپیلن در کشور محدود است و وابسته به چند پروژه مشخص مانند پروژه‌های پیری‌اس و یو.ام.تی.پی است.
وی افزود: پالایشگاه‌های ما به اندازه کافی پروپیلن تولید نمی‌کنند. در دنیا بخش عمده پروپیلن از طریق پالایشگاه‌ها تأمین می‌شود، اما پالایشگاه‌های ایران عمدتاً به سمت تولید سوخت رفته‌اند و نه تولید پروپیلن و محصولات پایه‌ای که ما در زنجیره ارزش به آن نیاز داریم. بنابراین تأمین خوراک واحدهای زنجیره ارزش، به ویژه در حوزه پروپیلن، یکی از چالش‌های اساسی است و لازم است راهکارهای مناسب برای رفع این محدودیت بررسی شود.
همکاری با پالایشگاه‌ها در تخصیص خوراک
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، با اشاره به همکاری با پالایشگاه بندرعباس گفت:این پالایشگاه در حال اجرای یک طرح توسعه‌ای است که هدف آن تولید حدود ۳۲۰ هزار تن پروپیلن است.این پروپیلن بخشی از طرح‌های ما را تأمین خواهد کرد.
وی با اشاره به ظرفیت‌های آینده ادامه داد: با راه‌اندازی یک یا دو واحد پلی‌پروپیلن جدید طی سال آینده، به اندازه کافی پروپیلن خواهیم داشت تا سایر زنجیره‌ها نیز تامین شوند. بخشی از مشکلات خوراک به منابع موجود، مانند خوراک متانول، بازمی‌گردد، اما سرمایه‌گذاران اغلب تمایلی به توسعه زنجیره کامل ندارند یا ظرفیت مالی و فنی لازم برای ادامه زنجیره را در اختیار ندارند، زیرا سرمایه‌شان در طرح‌های بالادستی به کار گرفته شده است.
معاون وزیر نفت همچنین به راهکارهای قانونی اشاره کرد و توضیح داد: در قانون برنامه هفتم، بندی پیش‌بینی شده است که تخصیص محصولاتی که پیش‌فروش نشده و به صورت نیمه‌خام صادر می‌شوند، بر عهده یک شرکت تخصصی به نمایندگی از شرکت ملی صنایع پتروشیمی قرار گیرد. آیین‌نامه اجرایی این بند چند ماه پیش ابلاغ شد و شامل قراردادهای بلندمدت خوراک نیز می‌شود. این آیین‌نامه امکان می‌دهد تا طرح‌های صنعت پتروشیمی که تمایل دارند در زنجیره‌هایی مانند متانول سرمایه‌گذاری کنند، خوراک مناسبی دریافت کنند و توسعه زنجیره ارزش با برنامه‌ریزی دقیق انجام شود.
ضرورت تامین سرمایه در طرح‌های زنجیره ارزش
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، در ادامه با اشاره به اهمیت و چالش تامین مالی طرح‌های زنجیره ارزش گفت: فرض کنید یک طرح بزرگ مانند پروژه PDH را در نظر بگیریم، با تمام حلقه‌های بالادست و پایین‌دست آن، سرمایه مورد نیاز حدود ۷۰۰ میلیون دلار است. هدف ما در این زنجیره، تمرکز بر یک بخش مشخص مانند تولید پروپیلن اکساید است.
ما هم ف خود را روی این بخش گذاشته‌ایم، اما خوراک مورد نیاز این بخش وابسته به چندین طرح بالادستی است. بنابراین، حتی اگر هدف ما سرمایه ۷۰۰ میلیون دلاری باشد، ممکن است فقط برای ۱۰۰ میلیون دلار از تولید واقعی در سایت کافی باشد.
عباس زاده ادامه داد: اولویت ما در زنجیره پایین‌دست است، اما تا زمانی که طرح‌های بالادستی اجرا نشوند و کل زنجیره تحقق پیدا نکند، به اهداف مورد نظر نخواهیم رسید. همین چالش در تعامل با صندوق توسعه ملی نیز وجود دارد؛ آنها تأکید دارند که اولویت ما باید در آن بخش انتهایی زنجیره باشد، اما بدون اجرای کامل زنجیره، دستیابی به هدف امکان‌پذیر نخواهد بود.
معاون وزیر نفت در ادامه با اشاره به مشکلات بازار محصولات زنجیره ارزش گفت: در طرح‌های زنجیره ارزش، برخلاف محصولات کامودیتی، فروش آسان نیست. محصولات کامودیتی تقریباً بدون تلاش ویژه از سوی تولیدکننده خریداری می‌شوند، اما در محصولات اسپشیالتی( تخصصی) باید برای فروش آنها تلاش کنیم. اگر نتوانیم بازار این محصولات را پیدا کنیم و آنها را به فروش برسانیم، با چالش مواجه خواهیم شد.
وی با ارائه مثال از زنجیره متانول افزود: برای مثال، زنجیره ارزش متانول در سطح جهانی حدود ۷۰۰ هزار تن تولید دارد. کشور ما مصرف بسیار محدودی دارد؛ حدود ۲ تا ۳ هزار تن در صنعت داخلی استفاده می‌شود. بنابراین، اگر یک طرح اقتصادی تعریف کنیم، حجم تولید آن باید حداقل ۳ هزار تن باشد تا صرفه اقتصادی داشته باشد.
مدیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ادامه داد: این موضوع برای سرمایه‌گذاران اهمیت زیادی دارد؛ چرا که هنگام ورود به طرح‌های زنجیره ارزش، باید بازار محصولات را مطالعه کنند. بسیاری از دارندگان لایسنس و متخصصان این حوزه، خود تولیدکننده محصولات هستند و برندهای شناخته‌شده‌ای ایجاد کرده‌اند، بنابراین فروش این محصولات به راحتی نیست.
وی همچنین به محیط کسب‌وکار اشاره کرد و گفت: یکی دیگر از چالش‌ها، عدم تطابق محیط کسب‌وکار با نیازهای طرح‌های زنجیره ارزش است. قواعد و قوانین فعلی، ساختار و فهم ما هنوز مبتنی بر محصولات کامودیتی است. بسیاری از سرمایه‌گذاران در صنعت پتروشیمی که قصد تولید ۳ تا ۴ هزار تن محصول را دارند، با محدودیت‌هایی مواجه می‌شوند زیرا محیط کسب‌وکار با شرایط و نیازهای واقعی زنجیره ارزش متناسب نشده است.
معاون وزیر نفت تصریح کرد:همچنین یکی از چالش‌های مهم، قواعد و مقررات موجود است که با نیازهای واقعی زنجیره ارزش متناسب نیستند. برای مثال، قوانین مرتبط با واردات کالا، قانون ساخت داخل و تامین ساخت داخل، در نگاه اولیه مانع ایجاد نمی‌کنند، اما در عمل سرمایه‌گذار باید تلاش زیادی کند تا نشان دهد طرحش با اهداف کلان صنعت همخوانی دارد.
عباس زاده افزود: برای تسهیل سرمایه‌گذاری در این حوزه، اصلاحاتی انجام شد. از جمله آیین‌نامه تخفیف پلکانی خوراک که از سال ۱۳۹۴ صادر شده بود و به طور عملی قابل استفاده نبود، به‌روزرسانی شد. همچنین موضوع اوراق تسویه اصلاح شد تا سرمایه‌گذار بتواند به‌صورت مستقیم و بر اساس تشخیص شرکت ملی صنایع پتروشیمی، اوراق تسویه دریافت کند و منابع اولیه به بالادستی برسد، که در نهایت امکان تسویه با دولت فراهم می‌شود. برخی شرکت‌ها از این آیین‌نامه به خوبی استفاده کرده‌اند و نمونه موفقی در این زمینه ایجاد شده است.
عباس زاده با اشاره به نمونه‌ای موفق در این باره گفت: یکی از سرمایه‌گذاران، در اردبیل، با وجود واحد متانول کوچک، توانسته کل زنجیره را توسعه دهد؛ از تولید متانول تا تبدیل آن به فرمالدئید و MDF در لایه‌های مختلف. این زنجیره کامل، نمونه‌ای از ظرفیت‌های موجود در کشور است که به کمک آیین‌نامه‌های اصلاح‌شده، از جمله تخفیف خوراک بالادست (گاز طبیعی برای متانول)، توانسته هزینه‌های خود را کاهش دهد و عملکرد موثری داشته باشد.
وی افزود: لازم نیست مالک یک زنجیره کامل، تنها یک سرمایه‌گذار باشد؛ می‌توان چندین سرمایه‌گذار در یک پروژه حضور داشته باشند و با استفاده از اوراق تسویه، مشارکت کنند. این نمونه نشان می‌دهد که برای توسعه زنجیره ارزش، بایستی موانع محیط کسب‌وکار و بروکراسی اداری رفع شود.
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی تأکید کرد: چالش‌های اصلی سرمایه‌گذاران در مسیر توسعه زنجیره ارزش، دریافت مجوز و ورود کالاهایی است که پیش‌تر در کشور تولید نشده‌اند. برگزاری همایش‌هایی مانند این، فرصتی برای تمرکز بر این موضوعات است تا بتوانیم این مشکلات را شناسایی و با همکاری شرکت‌های پتروشیمی و سایر نهادها، آنها را برطرف کنیم.
عباس زاده خاطر نشان کرد: هدف ما این است که تمرکز استراتژیک بر توسعه زنجیره ارزش حفظ شود و تجربه‌های موفق الگویی برای سایر سرمایه‌گذاران و توسعه‌های آتی باشد.
