به گزارش “راهبرد انرژی“، حسین علیمراد، مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سومین همایش زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی ایران با تأکید بر اهمیت این همایش اظهارکرد: این رویداد به موضوعی می‌پردازد که می‌تواند آینده کشور را به‌طور شایسته دگرگون کند، یعنی توسعه زنجیره ارزش در چهار شاخه کلیدی متانول، پروپیلن، اتیلن و آروماتیک‌ها.
وی افزود: امروز صنعت پتروشیمی فراتر از یک فعالیت تولیدی صرف است و به ستون فقرات توسعه اقتصادی و صنعتی کشورها، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه مانند ایران، تبدیل شده است. در منطقه نیز کشورهایی مانند عربستان، قطر و امارات که با محدودیت‌هایی مانند تحریم‌های بین‌المللی و موانع مالی یا فناوری مواجه نیستند، با سرمایه‌گذاری‌های کلان در تحقیق و توسعه و استفاده از منابع بین‌المللی در زنجیره‌های پایین‌دستی، جایگاه خود را در بازار جهانی تثبیت کرده‌اند.
لزوم فاصله گرفتن از صادرات مواد پایه
علیمراد با تأکید بر ضرورت تغییر رویکرد ایران تصریح کرد: اگر ایران بخواهد جایگاه پیشتاز خود را تثبیت کند، باید از صادرات مواد پایه فاصله گرفته و با بهره‌گیری هدفمند از مزیت‌ها و ظرفیت‌های بالقوه، تمرکز خود را بر توسعه زنجیره ارزش، به‌ویژه در حوزه‌های متانول و پروپیلن قرار دهد.
وی ادامه داد: متانول به‌عنوان یکی از محصولات راهبردی جهان، امروز از مرز ۱۴۰ میلیون تن ظرفیت تولید عبور کرده است که بخش عمده آن در چین، خاورمیانه و آمریکای شمالی تولید می‌شود. ایران نیز با ظرفیت بیش از ۱۶ میلیون تن در سال یکی از تولیدکنندگان بزرگ متانول به شمار می‌رود، اما سهم ما از زنجیره‌های پایین‌دست متانول همچون اولفین‌ها، متیلامین‌ها، گلایکول‌ها و سوخت‌های پاک بسیار اندک است. به‌طوری‌که از حدود ۱۰ میلیون تن متانول تولیدی کشور در سال ۱۴۰۳ تنها ۱۵ هزار تن در صنایع پایین‌دستی داخلی مصرف شده است.
شکاف بزرگ در زنجیره پروپیلن
مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی به وضعیت پروپیلن اشاره کرد و گفت: در این حوزه شکاف قابل‌توجهی میان عرضه و تقاضا وجود دارد. واحدهای پتروشیمی تولیدکننده پروپیلن تنها با ۷۴ درصد ظرفیت اسمی خود فعالیت می‌کنند و به همین دلیل، محصولات زنجیره پروپیلن حدود ۷۰ درصد از واردات دو میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی کشور را تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر، نزدیک به ۱.۴ میلیارد دلار از واردات ایران مربوط به محصولاتی است که می‌توانست از پروپیلن تولید شود.
وی افزود: طرح‌هایی مانند «پروپلین سلمان» در مراحل پایانی آماده‌سازی و راه‌اندازی قرار دارند و می‌توانند بخشی از این شکاف را جبران کنند. البته توسعه محدود به پروپیلن نیست و سایر مشتقات مهم مانند اکسید پروپیلن، آکریلونیتریل و مالئیک انیدرید نیز اهمیت ویژه‌ای دارند. با وجود پیشرفت‌های اخیر در برخی پروژه‌ها، صادرات ایران همچنان عمدتاً به سطح مواد پایه محدود مانده است.
علیمراد با اشاره به روند شتابان رقبا اظهار داشت:کشورهای منطقه، به‌ویژه عربستان و قطر، با سرعت بالایی به سمت توسعه صنایع پایین‌دستی متانول و پروپیلن حرکت کرده‌اند. عربستان در حال سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در تبدیل متانول به مشتقات کلیدی است و قطر نیز از ظرفیت گازی خود برای توسعه زنجیره‌های پروپیلنی بهره می‌برد. این کشورها عملاً در حال تبدیل‌شدن به بازیگران جهانی محصولات پایین‌دستی هستند.
وی همچنین بر اهمیت فناوری‌های نوین تأکید کرد و گفت:در این مسیر، توجه به انقلاب صنعتی چهارم و استفاده از فناوری‌هایی همچون هوشمندسازی، دیجیتالی‌سازی زنجیره ارزش، هوش مصنوعی، دوقلوی دیجیتال و اینترنت اشیا می‌تواند سرعت توسعه و بهره‌وری در صنایع پایین‌دستی را چندین برابر افزایش دهد.
شاخص‌های کلیدی توسعه زنجیره ارزش از نگاه NPC
رئیس شورای سیاست‌گذاری سومین همایش زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی با اشاره به شاخص‌های کلیدی توسعه از نگاه شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفت:مهم‌ترین این شاخص‌ها عبارتند از: افزایش سهم محصولات پایین‌دستی در کل ظرفیت تولید پتروشیمی، کاهش صادرات مواد خام مانند متانول و MEG و در مقابل افزایش صادرات مشتقات با ارزش افزوده بالا، ایجاد توازن در زنجیره پروپیلن و پاسخگویی به نیاز صنایع پایین‌دستی، ارتقای سهم صنعت پتروشیمی در تولید ناخالص داخلی از سطح فعلی یک تا دو درصد به بیش از سه درصد و در نهایت جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در پروژه‌های تکمیل زنجیره ارزش.
وی تأکید کرد: «شرکت ملی صنایع پتروشیمی با پایش مستمر این شاخص‌ها، به‌عنوان پشتیبان صنعت، اقدامات لازم را برای تحقق آن‌ها انجام خواهد داد.
سه محور اصلی توسعه زنجیره ارزش
علیمراد رویکرد شرکت را در مسیر توسعه صنعت بر سه محور اصلی دانست و گفت: «نخست، رشد به معنای گسترش وضعیت موجود است؛ یعنی توسعه زنجیره متانول از طریق پروژه‌های MTP، MTO و سایر مشتقات با ارزش افزوده بالاتر. دوم، توسعه زنجیره پروپیلن از مسیر PDS و MTP به منظور جبران شکاف موجود و کاهش واردات. سوم، تکمیل زنجیره‌های اتیلن و آروماتیک با تمرکز بر توسعه حلقه‌های پایین‌دستی و افزایش صادرات محصولات نهایی با ارزش راهبردی بالا.
وی با اشاره به مزایای این مسیر افزود: ایران می‌تواند از ارزش افزوده چندبرابری نسبت به تولید مواد پایه بهره‌مند شود. امروز بیش از ۹۰ درصد متانول تولیدی کشور صادر می‌شود و خام‌فروشی ادامه دارد. توسعه زنجیره‌های متانول و پروپیلن علاوه بر کاهش خام‌فروشی، منجر به افزایش اشتغال پایدار خواهد شد. برآوردها نشان می‌دهد اجرای این راهبرد می‌تواند ۱۲۰ هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند. همچنین این روند وابستگی ارزی را کاهش داده و تراز تجاری کشور را تقویت خواهد کرد. در کنار آن، قدرت رقابتی ایران در برابر رقبای منطقه‌ای مانند عربستان، قطر و سایر بازیگران اصلی نیز افزایش می‌یابد.
مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی ادامه داد:توسعه زنجیره‌های متانول و پروپیلن آثار کلان اقتصادی نیز به همراه دارد. برای نمونه، ارزش صادرات پتروشیمی ایران می‌تواند از ۱۳ میلیارد دلار فعلی به ۲۰ میلیارد دلار برسد. همچنین سهم صنعت پتروشیمی در رشد اقتصادی کشور سالانه بین یک تا یک و نیم درصد افزایش خواهد یافت. در شرایط تلاطمات ارزی و تورم افسارگسیخته، این توسعه می‌تواند به تثبیت نرخ ارز و کنترل تورم کمک کند و در عین حال زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی در مقیاس چند میلیارد دلاری را نیز فراهم سازد.
لزوم هم‌افزایی و هماهنگی در صنعت
علیمراد تأکید کرد: تحقق این اهداف نیازمند عزم ملی و هماهنگی همه بازیگران و دست‌اندرکاران صنعت پتروشیمی است. شرکت‌های پتروشیمی خصوصی و نیمه‌خصوصی باید پروژه‌های خود را بر اساس اسناد و برنامه‌های توسعه زنجیره ارزش تدوین‌شده از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی تعریف کنند تا مکمل یکدیگر باشند. نظام پولی و بانکی کشور و نهادهای مالی از جمله صندوق توسعه ملی نیز باید از سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت حمایت کنند.
وی افزود: مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های دانش‌بنیان با همکاری شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی باید فناوری‌های نوین را وارد صنعت کنند. باور ما این است که توسعه و تحول پایدار زمانی محقق می‌شود که تکنولوژی و نوآوری بومی‌سازی شده و در کشور رسوب کند. از سوی دیگر، سیاست‌گذاران باید با ثبات‌بخشی به قوانین و ایجاد مشوق‌های صادراتی مسیر توسعه را هموار سازند.
رئیس شورای سیاست‌گذاری سومین همایش زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی با تاکید بر این که رشد و توسعه زنجیره‌های متانول و پروپیلن در کنار تکمیل زنجیره‌های اتیلن و آروماتیک تنها یک یا چند پروژه صنعتی نیست، بلکه یک راهبرد ملی برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار است افزود: اگر همه دست به دست هم بدهیم و در این مسیر گام برداریم، ایران نه تنها از دام خام‌فروشی رها خواهد شد، بلکه به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی پتروشیمی تبدیل خواهد شد.
