به گزارش “راهبرد انرژی“، ماشین‌سازی، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی زنجیره ارزش پتروشیمی، نقشی تعیین‌کننده‌ای در توسعه و بهره‌وری این صنعت دارد. تولید ماشین‌آلات پیشرفته با مصرف انرژی بهینه، نه تنها ضامن رشد صنایع تکمیلی است، بلکه پایه‌گذار ایجاد ارزش افزوده در این زنجیره نیز به شمار می‌آید. در همین راستا، امیر حکمت‌مهر، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی ماشین‌سازان و تولیدکنندگان تجهیزات پلیمری، در گفت‌وگوی پیش‌رو با تشریح چالش‌های ناشی از ناترازی انرژی، بر ضرورت حمایت از بخش خصوصی، اصلاح مدیریت کلان، و تقویت همکاری میان انجمن‌ها و دولت برای دستیابی به توسعه پایدار تأکید کرده است. مشروح این گفت و گو را در ادامه می‌خوانید.
اثر ناترازی انرژی بر وضعیت تولید و سرمایه‌گذاری صنایع تکمیلی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از حلقه‌های آخر در صنایع زنجیره‌ای تولید پلیمر و پتروشیمی کشور، صنایع تکمیلی هستند. برآیند ایجاد ارزش افزوده در زنجیره تولید پلیمر و پتروشیمی کشور، همانطور که از نامش پیداست، با صنایع تکمیلی تکمیل می‌شود و به نهایت خود می‌رسد. طی سال‌های گذشته و حتی قبل از انقلاب، سیستم اقتصاد کشور به‌گونه‌ای طراحی شده بود که برای اینکه به این حلقه و مصرف‌کننده نهایی، فشار مضاعف اقتصادی وارد نشود، به حلقه‌های بالادست این زنجیره سوبسید و یارانه‌های مختلفی پرداخت می‌شد. انباشته‌شدن این سوبسیدها که تبدیل به ارزش افزوده می‌شود، در صنایع تکمیلی متبلور می شود.
امروزه با وجود ناترازی انرژی، آسیب‌پذیرترین بخش صنعت، به‌خصوص صنعت پلیمر و پتروشیمی کشور، صنایع تکمیلی هستند، چرا که این بخش متشکل از شرکت‌های کوچک و متوسط (SME) است. از سوی دیگر، باید در نظر داشت که برای توسعه صنعت پتروشیمی، با توجه به سیاست عدم خام‌فروشی و ایجاد ارزش افزوده در داخل کشور، این سیاست از طریق توسعه صنایع تکمیلی باید اجرا شود.
در این صورت می‌توانیم دست از خام‌فروشی برداریم و محصولات پتروشیمی را به‌جای اینکه به‌صورت خام بفروشیم، با بهره‌وری بالا تبدیل به ارزش افزوده کنیم. مسلم است که صنایع تکمیلی در این ناترازی آسیب بسیار جدی دیده‌اند و خواهند دید و اثرات آن نیز همچنان مشهود است و قطعا در سال آینده قابل‌ملاحظه‌تر و مشهودتر خواهد بود. وقتی که تولید در این حلقه از زنجیره دچار اختلال شود، سرمایه‌گذاری نیز توجیهی نخواهد داشت و وقتی سرمایه‌گذاری توجیهی نداشته باشد، این حلقه از زنجیره ارزش پلیمر و پتروشیمی کشور دچار اختلال خواهد شد.
من فکر می‌کنم که این اثر در سال‌های آینده در صنایع بالادستی خود را نشان خواهد داد و برای فعال اقتصادی، وقتی که ناترازی انرژی وجود داشته باشد و تولید دچار اختلال شود و سرمایه‌گذاری مقرون‌به‌صرفه نباشد، اولین تصمیمی که می‌گیرد این است که سرمایه موجود خود را حفظ کند و حداقل ضرر کمتری متحمل شود. بنابراین، فکر می‌کنم که شاهد خروج سرمایه از این حلقه زنجیره خواهیم بود و در نتیجه، توسعه در این قسمت متوقف خواهد شد.
جایگاه تولید ماشین‌آلات را در توسعه زنجیره ارزش پتروشیمی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صنعت پتروشیمی و زنجیره ارزش پتروشیمی کشور، صنعتی ارزآور، پرسود و زیربنای توسعه بسیاری از صنایع دیگر است. بنابراین، ماشین‌آلات نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در توسعه این صنعت دارند؛ برای توسعه این صنعت، نیاز به ماشین‌آلات روز و دستگاه‌هایی با تکنولوژی بالا و مصرف انرژی پایین داریم. ما در انجمن ماشین سازی در حال پیشبرد این بحث هستیم که به سمت توسعه ماشین‌آلاتی که انرژی کمتری مصرف کنند و بازدهی بیشتری دارند حرکت کنیم. اما این مهم مستلزم وجود بازار مناسب و توسعه بازارهای پیوسته به صنایع ما است.
با این حال ناترازی انرژی علاوه بر خسارتی که به صنایع تکمیلی وارد ساخته، به صنعت ماشین‌سازی نیز آسیب وارد کرده است. چرا که صنایع تکمیلی در شهرک‌های صنعتی قرار دارند و ماشین‌سازها نیز در همین شهرک‌ها فعالیت می‌کنند. قطعی برق، ناترازی انرژی، کمبود سوخت و درکل برخی سوءمدیریت‌ها به این خانواده آسیب زده است. با این حال، صنعت ساخت ماشین‌آلات به‌طور کلی و اجمالی به‌عنوان صنعتی زیرساختی و مولد، نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه صنایع دیگر دارد. بنابراین، توسعه صنعت ماشین‌آلات موجب توسعه صنایع دیگر خواهد شد. صنعت ماشین‌آلات از حلقه‌های اولیه‌ای است که برای اکتشاف، تولید مواد خام، فرآوری مواد خام، تبدیل مواد خام به مواد اولیه و تکمیل آن‌ها به مواد تکمیلی، نقشی کلیدی دارد.
توسعه در صنایع دیگر نمی‌تواند بدون تأثیر بر صنعت ماشین‌آلات باشد و درعین‌حال، خسران در صنایع دیگر نیز بر صنعت ماشین‌آلات بی‌تأثیر نخواهد بود. در مجموع، برای توسعه یک زنجیره، نیاز است که تمام حلقه‌های آن زنجیره با هماهنگی و در فواصل معقول از یکدیگر رشد کنند؛ اگر این فاصله زیاد باشد، زنجیره دچار وقفه خواهد شد. بنابراین، صنعت ماشین‌آلات نقش بسیار ویژه‌ای در توسعه زنجیره ارزش پتروشیمی دارد. هر جایی که زمینه ارتقای تولید وجود دارد، نیاز به سرمایه‌گذاری و ماشین‌آلات نیز هست.
کمی در رابطه با آخرین وضعیت سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی با محوریت صنایع تکمیلی توضیح دهید؟
من فکر می‌کنم که سرمایه‌گذاری لازمه و قدم بعد از توسعه تولید و توسعه بازار است. در سال‌های گذشته شاهد توسعه محصولات زنجیره ارزش پتروشیمی بوده‌ایم؛ به‌طوری‌که صنعت پلاستیک و پلیمر کشور، صنعتی سودده، سازنده و اشتغال‌زا شده است. هرچقدر که یک صنعت رشد کند، طبیعتاً سرمایه‌گذاری در آن نیز توجیه‌پذیر خواهد بود. به‌عنوان دبیر انجمن ماشین‌سازان، با رصد میزان استفاده از ماشین‌آلات در صنایع مختلف، به‌ویژه صنعت پتروشیمی، متوجه شدم که این بازار در حال رشد است و توجیه اقتصادی دارد.
امروزه بسیاری از صنایع وابسته به صنایع تکمیلی پتروشیمی و پلیمر کشور هستند. نمی‌توانیم انکار کنیم که صنعت خودرو و صنعت ساختمان به‌طور مستقیم وابسته به صنعت پلیمر کشور هستند. این وابستگی، بهترین دلیل برای رشد و توجیه اقتصادی این بازار است. اما متأسفانه برخی از تصمیم گیری ها در مقیاس کلان، باعث شده که هم صنایع تکمیلی و هم صنایع وابسته و هم صنایع بالادستی دچار خسارت شوند. بیشترین خسارت‌ها به صنایع تکمیلی و شرکت‌های کوچک و متوسط وارد شده است؛ زیرا سرمایه در آن‌ها محدود است و برای فعال اقتصادی، سرمایه‌گذاری باید توجیه اقتصادی داشته باشد.
به نظر شما مهم‌ترین خواسته بخش خصوصی از دولت چهاردهم چیست؟
بخش خصوصی از دولت چهاردهم مدیریت صحیح و درست کشور را انتظار دارد. انتظار داریم که دولت به‌عنوان اداره‌کننده کشور، بسترساز بخش خصوصی باشد. بخش خصوصی باید به‌عنوان بازوی اجرایی دولت شناخته شود. متأسفانه در عمل، دولت تنها به بخش خصوصی حاکمیت کرده و هیچ‌گاه این بخش را به‌عنوان مشاور یا بازوی اجرایی در کنار خود قرار نداده است. به دلیل استفاده از مدیران غیرمتخصص و شتاب در تصمیم‌گیری، همواره بخش خصوصی تحت‌فشار قرار گرفته است. واقعیت این است که بخش خصوصی باید در تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات اقتصادی مشارکت داشته باشد. من فکر می‌کنم که بخش خصوصی از دولت، مدیریت صحیح و عاقلانه، پرهیز از التهابات سیاسی و توجه به استفاده از افراد متخصص در بخش‌های تخصصی را انتظار دارد. امروزه، ناترازی انرژی نتیجه سوءمدیریت است، چرا که منابع عظیم انرژی در کشور وجود دارد، اما به دلیل سوءمدیریت با این مشکل مواجه شده‌ایم. فعالان اقتصادی می‌خواهند توسعه یابند و برنامه‌ریزی کنند، اما به دلیل سوءمدیریت‌ها، مجبور به سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر می‌شوند. دولت باید با سیاست‌های درست، سرمایه‌ها را به بخش تولید هدایت کند.
نقش انجمن‌ها و تشکل‌ها را در ارتباط با شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای رفع مشکلات چگونه ارزیابی می‌کنید؟
برای حل مشکلات صنعت پتروشیمی، استفاده از ظرفیت تشکل‌ها و انجمن‌ها یک اقدام مهم و اثر بخش است. انجمن‌ها به‌عنوان سنسور عمل می‌کنند، چرا که بخش خصوصی در آن‌ها حاکم است و حساسیت بالایی نسبت به منافع اقتصادی، سود و کمترین هزینه‌ها دارد. استفاده از این ظرفیت در شرکت ملی پتروشیمی، یک مزیت است. شرکت ملی پتروشیمی می تواند از این تشکل‌ها به‌عنوان شورای راهبردی، اتاق فکر و بازوی مشورتی استفاده کند.
تجربه ثابت کرده است که حساسیتی که بخش‌های خصوصی در حفظ سرمایه و سودده بودن خود دارند، در بخش‌های دولتی وجود ندارد. تشکل‌ها و انجمن‌ها تجربه زیادی در زمینه مدیریت اقتصادی دارند و همواره به‌دنبال آینده‌نگری و کاهش هزینه‌ها هستند. شرکت ملی پتروشیمی می تواند از تجربه ها و مشاوره‌های انجمن‌ها و تشکل‌ها بهره‌برداری کند تا با کمترین هزینه، بهترین تصمیمات را اتخاذ کند به همین دلیل، پیشنهاد ما این است که یک شورای راهبردی متشکل از انجمن‌های پلیمری تشکیل شود که هر سه ماه یک بار جلسه برگزار کند. این شورا می‌تواند به‌عنوان اتاق فکر، اندیشکده‌ای رایگان و با کمترین هزینه، بیشترین بهره‌وری را برای شرکت ملی پتروشیمی فراهم کند. در واقع، تشکل‌ها و انجمن‌ها می‌توانند بازوهای اجرایی و مشورتی کم هزینه‌ای برای شرکت ملی صنایع پتروشیمی باشند.
