ناترازی انرژی؛ چالش پیچیده با چند راه‌حل

به گزارش “راهبرد انرژی“،این چالش نه‌تنها در تأمین سوخت نیروگاه‌ها و صنایع اختلال ایجاد کرده، بلکه اثرات زیست‌محیطی و اقتصادی گسترده‌ای را نیز به دنبال داشته است. در این مقاله، دلایل اصلی ناترازی انرژی در ایران، پیامدهای آن و راهکارهای جبران این چالش را بررسی می‌کنیم.
عوامل مؤثر بر ناترازی انرژی در ایران
افزایش مصرف داخلی گاز: در دهه‌های اخیر، گاز طبیعی به منبع اصلی تأمین انرژی در بخش‌های خانگی، صنعتی و نیروگاهی تبدیل شده است. این وابستگی بیش از حد، فشار مضاعفی بر تولید وارد کرده است.
افت تولید میادین گازی: بسیاری از میادین گازی ایران به دوره افت تولید رسیده‌اند و فناوری‌های پیشرفته برای استحصال حداکثری یا توسعه میادین جدید به‌ اندازه کافی به‌ کار گرفته نشده‌اند.
هدررفت انرژی در شبکه انتقال: تلفات قابل‌ توجه در خطوط انتقال و توزیع گاز، یکی دیگر از عوامل کاهش دسترسی به منابع گاز طبیعی است.
وابستگی به سوخت گاز در نیروگاه‌ها: بیش از 70 درصد نیروگاه‌های کشور به گاز طبیعی وابسته‌اند. با کاهش عرضه گاز، این نیروگاه‌ها به مصرف مازوت و سوخت‌های جایگزین روی آورده‌اند که آلودگی زیست‌محیطی شدیدی به همراه دارد.
پیامدهای ناترازی انرژی
• مصرف مازوت و آلودگی محیط‌‌زیست: کمبود گاز، نیروگاه‌ها را مجبور به استفاده از سوخت‌های جایگزین نظیر مازوت کرده است که انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا را افزایش می‌دهد.
• اختلال در تولید صنایع و پتروشیمی‌ها: بسیاری از صنایع به‌ دلیل کاهش فشار گاز با کاهش تولید و حتی توقف مواجه شده‌اند.
• هزینه‌های اقتصادی بالا: واردات سوخت‌های جایگزین یا سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ناتمام بار سنگینی بر بودجه کشور وارد می‌کند.
راهکارهای جبران ناترازی انرژی
۱. توسعه و بهینه‌سازی میادین گازی
• سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته استحصال: فشارافزایی چاه‌های گازی (Gas Well Pressure Boosting) یکی از روش‌های مؤثر برای جبران ناترازی انرژی است. با کاهش فشار مخازن گازی به مرور زمان، نرخ تولید گاز کاهش می‌یابد. استفاده از Compression Systems در سطح چاه‌ها یا Wellhead Compressors می‌تواند فشار خروجی را افزایش داده و جریان گاز را به خطوط انتقال بازگرداند. این فرآیند به
(Enhanced Gas Recovery (EGR  کمک می‌کند و تولید از چاه‌های کم‌فشار را بهینه می‌سازد. علاوه بر این، این روش باعث بهبود Flow Assurance و کاهش نیاز به حفاری چاه‌های جدید می‌شود که در نهایت به جبران ناترازی تولید و مصرف گاز کمک می‌کند.
• شتاب در توسعه میادین جدید: میادین گازی مشترک نظیر پارس جنوبی نیازمند بهره‌برداری حداکثری هستند تا رقابت با کشورهای همسایه حفظ شود.
۲. طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی
• جمع‌آوری گازهای فلر (Flare Gas Recovery): سالانه حجم قابل‌توجهی از گازهای همراه نفت به‌صورت فلر سوخته می‌شوند. با جمع‌آوری و استفاده از این گازها، نه‌تنها می‌توان نیاز داخلی را تأمین کرد، بلکه از آلودگی زیست‌محیطی نیز کاست.
• بهبود بهره‌وری در شبکه انتقال و توزیع: کاهش تلفات انرژی در خطوط انتقال گاز و اصلاح تجهیزات می‌تواند عرضه انرژی را پایدارتر کند.
۳. تنوع‌بخشی به منابع انرژی
• استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر: ایران با داشتن منابع گسترده باد و آفتاب، ظرفیت بالایی برای تولید انرژی‌های پاک دارد.
• توربین‌های بادی: مناطق بادخیز ایران نظیر سیستان و بلوچستان، قابلیت تولید انرژی قابل‌توجهی دارند.
• پنل‌های خورشیدی: مناطق مرکزی و کویری کشور بهترین شرایط برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی را دارند.
• استفاده از نیروگاه‌های ترکیبی: ترکیب انرژی گاز و تجدیدپذیر می‌تواند بار نیروگاه‌های گازی را کاهش دهد.
۴. مدیریت مصرف و فرهنگ‌سازی
• آموزش و آگاه‌سازی عمومی: تشویق مردم به مصرف بهینه گاز در بخش خانگی و صنعتی نقش مؤثری در کاهش ناترازی دارد.
• مشوق‌های دولتی برای بهینه‌سازی: ارائه تسهیلات برای نصب تجهیزات کم‌مصرف در بخش‌های صنعتی و خانگی می‌تواند مصرف انرژی را به‌صورت چشمگیری کاهش دهد.
نقش جغرافیا و منابع ایران در حل ناترازی انرژی
ایران با در اختیار داشتن دومین ذخایر گاز طبیعی در جهان، ظرفیت قابل‌توجهی برای جبران ناترازی دارد. با این حال، استفاده بهینه از این منابع نیازمند برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری است. علاوه بر این، شرایط جغرافیایی کشور، امکان بهره‌برداری گسترده از انرژی‌های تجدیدپذیر را فراهم می‌کند. ترکیب این منابع می‌تواند راه‌حلی پایدار و بلندمدت برای جبران ناترازی انرژی باشد.
نتیجه‌گیری
ناترازی انرژی در ایران چالشی پیچیده اما قابل حل است. با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، بهینه‌سازی مصرف، تنوع‌بخشی به منابع انرژی و استفاده از ظرفیت‌های طبیعی کشور، می‌توان نه‌تنها این بحران را مدیریت کرد، بلکه به‌ سوی توسعه پایدار انرژی گام برداشت. این مهم تنها با همکاری دولت، صنایع و مردم قابل تحقق خواهد بود.