به گزارش “راهبرد انرژی“، یکی از مهم‌ترین رویکردهای باارزش صنعت پتروشیمی طی چند سال اخیر، حرکت در مسیر تکمیل زنجیره ارزش محصولات پایه و تحقق هدف مهم کاهش خام‌فروشی است. این رویکرد در چند سال گذشته با سیاست‌های مختلف و از مسیرهای متفاوت پیگیری شده، اما مسئله مهم این است که وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در سیاست کلان به دنبال توسعه و تکمیل زنجیره محصولات پایه هستند تا افزون بر تأمین نیاز داخلی، همچنان سهم خود را در بازارهای داخلی حفظ کنند و آن را در بازارهای فراملی نیز توسعه دهند. به همین دلیل است که به گفته مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، تمرکز طرح‌های توسعه‌ای صنعت پتروشیمی در برنامه هفتم توسعه، تکمیل و توسعه زنجیره ارزش محصولات پایه متمرکز بر محصول اصلی است که صنعت پتروشیمی ایران نیز هم‌اکنون در تولید آنها ارزش‌افزوده دارد.
امروزه صنعت پتروشیمی به ظرفیت اسمی سالانه نزدیک به ۹۶ میلیون تن رسیده است، به‌طوری که بنا بر پیش‌بینی‌ها در برنامه هفتم توسعه، سالانه به‌طور میانگین ۸ درصد رشد خواهد داشت و به ظرفیت ۱۳۲ میلیون تن خواهد رسید. در برنامه‌ریزی پیش‌بینی‌شده، در کنار تنوع خوراک برای مجتمع‌های پتروشیمی شامل گاز خام، متانول، اوره، آمونیاک و اتان، پیش‌بینی تنوع محصول هم مدنظر است.
بازنگری با سمت‌وسوی تکمیل زنجیره ارزش
هم‌اکنون اجرای ۶۱ طرح پتروشیمی با سرمایه ۲۴ میلیارد دلار در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی و حدود نیمی از سرمایه مورد نیاز این طرح‌ها نیز تأمین شده که به‌طور میانگین حدود ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند، همچنین ۴۸ طرح پتروشیمی با سرمایه‌ای بالغ بر ۴۰ میلیارد دلار در برنامه هشتم توسعه تعریف شده است، از این رو برنامه‌ریزی برای تأمین خوراک ورودی این مجموعه‌ها و محصولات تولیدی و خروجی آنها موضوعی ضروری است، ضمن اینکه برنامه‌ریزی منسجمی برای تکمیل زنجیره محصولات پتروشیمی انجام شده تا ارزش افزوده حداکثری در این صنعت رقم خورد. به همین منظور، پیش‌تر شرکت ملی صنایع پتروشیمی اعلام کرد که با هدف تکمیل زنجیره ارزش، پرهیز از خام فروشی و ایجاد ارزش افزوده از منابع هیدروکربوری، مجوز حدود ۱۷ طرح پتروشیمی پس از بازنگری، لغو و طرح‌های تکمیل زنجیره ارزش، جایگزین شده تا از ظرفیت مجتمع‌ها بیش‌ازپیش استفاده شود.
در ادامه این روند، مدیریت کلان پتروشیمی، شناسایی جزئی‌تر این ظرفیت‌ها را در دستور کار قرار داد. در حوزه پروپیلن ظرفیت فراوانی در تولید پروپان و بوتان وجود دارد، از سوی دیگر خام‌فروشی زیادی در حوزه پروپان و بوتان و در زمینه بازاریابی و تأمین ناوگان حمل‌ونقل این محصولات دیده می‌شود.
در صورتی که بتوانیم این محصول را به‌عنوان خوراک مورد استفاده قرار دهیم و تأسیسات PDH/PP (تبدیل پروپان به پلی‌پروپیلن) را راه‌اندازی کنیم، افزون بر تکمیل زنجیره این محصولات، می‌توانیم بسیاری از مسائل مربوط به تحریم را در مرحله حمل‌ونقل این محصول برطرف کنیم و آن را در زنجیره پایین‌دست پلی‌پروپیلن و پلی‌پروپیلن اکساید به‌کار بگیریم، ضمن اینکه با این کار نوع بازار و ارزش قیمتی محصول تغییر و به ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی افزوده می‌شود.
باید توجه داشت که زنجیره پایین‌دست پلی‌پروپیلن نیز مصارف و ارزش بالایی دارد و به‌طور معمول پروپان را برای زنجیره پروپیلن به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند. با این حال نگاه مدیریت شرکت ملی صنایع پتروشیمی بر این است که این محصول، می‌تواند ارزش افزوده بیشتری برای کشور داشته باشد.
طی چند سال اخیر، حرکت در این مسیر آغاز و چند پروژه PDH تعریف شده که روند اجرای برخی از آنها همچون سلمان فارسی در ماهشهر، PDH بیدبلند در بهبهان و PDH پارس در عسلویه قابل قبول است. چند مجتمع PDH دیگر نیز در دستور کار قرار دارد که با اجرای این پروژه‌ها، مصرف و زنجیره پروپان به مرور کامل و ارزش افزوده بالایی تأمین خواهد شد.
ارزش افزوده کمتر شناخته‌شده متانول
هم‌اکنون ظرفیت تولید متانول در کشور قابل‌توجه است و از چند سال قبل بر مدیریت تولید این محصول، تغییر مجوزهای جدید برای ساخت مجتمع‌های جدید متانولی و توسعه زنجیره محصولات پایین‌دستی متانول تأکید شده است، از این رو در پروژه‌های جدید صنعت پتروشیمی، افزون بر چند طرح برای تکمیل زنجیره ارزش این محصول، تبدیل آن به خوراک مجتمع‌های دیگر و پارک‌های صنایع تکمیلی بر پایه محصول متانول نیز پیش‌بینی شده که پارک متانولی در پارسیان یکی از آنهاست.
هم‌اکنون تولید سالانه متانول کشور ۱۰ میلیون تن است که بیشتر آن به‌صورت خام صادر می‌شود، اما بنا بر پیش‌بینی‌ها، با توجه به پروژه‌های متانولی در دست اجرا تا یک دهه آینده، ظرفیت تولید متانول در ایران به نزدیک ۴۰ میلیون تن در سال خواهد رسید، از این رو بر اساس برنامه‌ریزی انجام‌شده قرار است حداقل حدود ۱۴ تا ۱۵ میلیون تن از این تولید در بخش‌های پایین‌تر زنجیره، به ارزش افزوده بیشتر تبدیل شود، اما یکی دیگر از حوزه‌های کارکردی متانول و تبدیل آن به محصولی جایگزین، وزارت نفت است که برای رفع ناترازی بنزین، از متانول استفاده کند. سال‌های گذشته برای ورود صنعت پتروشیمی به بحث تأمین بنزین، تأکید شد که به جای صادرات ارزان متانول، از متانول تولیدی صنعت پتروشیمی با فرآیند تولید بنزین از متانول (MTG) بنزین تولید شود. این روندی است که پتروشیمی‌های تولیدکننده متانول هم موافق آن هستند و سازوکارهای لازم برای انجام این برنامه وجود دارد. هم‌اکنون هلدینگ‌هایی همچون پتروفرهنگ و شستان که واحدهای متانولی زیادی دارند، بخشی از ظرفیت خود را به این برنامه اختصاص داده‌اند.
نگاه جدید به زنجیره اوره و بازار داخلی
اوره و آمونیاک، یکی دیگر از محصولات پایه پتروشیمی است که صنعت پتروشیمی ایران در آن، دارای ارزش افزوده و بیشترین تولیدات است. اوره تولیدی شرکت‌های پتروشیمی عمومی، مورد استفاده بخش کشاورزی کشور قرار می‌گیرد. به همین دلیل کیفیت محصولات آنها از اهمیت زیادی برخوردار است که یکی از دلایل این کیفیت، اجبار بخش کشاورزی به واردات انواع کودهای اوره است. از این رو حسن عباس‌زاده، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی بر ضرورت استفاده از روش‌ها و فناوری‌های نو برای تولید کود اوره مورد نیاز صنعت کشاورزی تأکید کرده است.
از حدود ۷۴ میلیون تن محصول پتروشیمی، حدود ۸ میلیون تن آن اوره است و اوره‌سازان اصلی همچون پتروشیمی‌های هنگام و پردیس و اردگان، خراسان، شیراز و کرمانشاه در شرایط خوبی برای تولید این محصول هستند. این شرکت‌ها هرکدام مزیت زیادی در تولید اوره و آمونیاک دارند، اما برخی از آنها مثل پتروشیمی پردیس به دنبال تکمیل زنجیره ارزش اوره رفته‌اند. پتروشیمی پردیس، برنامه‌ریزی تکمیل زنجیره ارزش اوره را با تولید محصولاتی با ارزش همچون «کریستال ملامین» و «رزین اوره فرمالدئید» و کود اوره با پوشش گوگردی و رزین ملامین فرمالدئید آغاز کرده، همچنین برنامه‌ریزی این مجتمع برای دو محصول دیگر «اوره هیدروژن پیروکسید» و «کود اوره با پوشش پلیمری» نیز آغاز شده است.
باید توجه داشت که یک سوی تلاش شرکت‌های پتروشیمی برای تکمیل زنجیره ارزش، تأمین خوراک پایدار و تنوع در خوراک مجتمع بوده، ضمن اینکه وزارت نفت در یک الگوی از قبل اعلام‌شده به پتروشیمی‌ها، تخفیف در تأمین خوراک را به‌عنوان یک ابزار تشویقی برای آنها در نظر گرفته است. می‌توان گفت که سیاست کلی تکمیل زنجیره محصولات پایه پتروشیمی در ایران به‌عنوان برنامه‌ای تثبیت‌شده بین مسئولان اجرایی، شرکت‌های پتروشیمی و سرمایه‌گذاران پذیرفته شده و این قطار روی ریل درستی برای تنوع و توسعه محصولات خود قرار دارد.
